2011-08-17 O strojach ludowych

Tematem kolejnego Etnoczwartku w Muzeum Etnograficznym w Toruniu jest pokaz wiejskiej mody „Lejbiki i fartuchy, czyli wiejskie ciuchy”. Dla tych, którzy nie wiedzą, należy się wyjaśnienie - lejbik jest to męska kamizelka, element stroju odświętnego.

Fot. Archiwum własne

Strój łowicki - chłopak w lejbiku - region, w którym noszenie stroju ludowego jest wciąż żywe. Boże Ciało.

Stroje ludowe nie tylko chroniły przed zimnem i zdobiły, ale również niosły całą gamę informacji o osobie, która je nosiła. Na przykład na Kurpiach bartnik nosił sukmanę ciemnobrązową, strzelec – szarą. Sukmany miały 12 fałd, niekiedy 24, ale wójt mógł mieć ich 48-50. Ilość fałd sukmany była oznaką władzy i zamożności.

Fot. Archiwum Centrum Kurpiowskie 

Kurp w brązowej sukmanie. Region, w którym noszenie stroju ludowego jest wciąż żywe. Wesele kurpiowskie.

Buty z cholewami także stanowiły o zamożności i dobrobycie.  Również po spodniach można było poznać zamożniejszego. W Łowickim biedniejsi gospodarze chodzili w białych płóciennych spodniach. Bogatsi natomiast nosili spodnie ciemnowiśniowe lub czerwone szyte z wełnianych samodziałów.

W stroju szamotulskim (obszar Gniezno, Śrem, Poznań i Szamotuły) kawalerowie przywdziewali buty z cholewami całe ze skóry bydlęcej, o obcasach podbitych podkówką. Cholewa w kostce i powyżej miała ułożone w harmonijkę fałdy. Żonaci nosili buty o całkiem prostych cholewach lub z mniejszą ilością fałd.

Odróżnić też można było panny i mężatki. O tym, że mężatki nosiły czepce, a panienki - wianki powszechnie wiadomo. Ale są regiony, gdzie czepce nosiły także dziewczyny tyle że nieco inne niż dojrzałe kobiety. W stroju szamotulskim panieńskie czepce były znacznie mniejsze, przysłaniające jedynie czubek i część tyłu głowy, kobiece osłaniały też uszy.

Sposoby wiązania chusty krakowskiej były na tyle rożne, że po nich można było poznać , z jakiej wsi pochodzi, nosząca chustę czepcową kobieta. Zapaski potrafiły też wiele powiedzieć o stanie cywilnym. W stroju biskupiańskim zapaski panieńskie zdobiły koronkowe wstawki, a te noszone przez mężatki falbanki i zaszewki.

Na obszarze Lachów sądeckich (ziemia sądecka) mieszkańcy miejscowości Podegrodzie uzurpowali sobie prawo do przywdziewania kaftana zwanym waffenroki – najcenniejszego elementu stroju męskiego.

Fot. Archiwum własne

Strój  Lachw sądeckich - Państwowe Muzeum Etngraficzne w Warszawie

Według nich przywilej jego noszenia został nadany im przez Jana Kazimierza za bohaterską walkę ze Szwedami. Zostali wtedy obdarowani mundurami poległych żołnierzy szwedzkich . Kaftan był naśladownictwem tych mundurów i pamiątką po tym wydarzeniu. 

Na Śląsku ubieranie się „po chłopsku” było manifestacją przynależności do Polski – przeciwwagą silnych procesów germanizacyjnych.  Ludność skupiona wokół organizacji z dumą nosiła swoje odświętne ubiory.

Na krój, zdobienia i kolorystykę wpływ miało wiele czynników. Istotną rolę odgrywała inwencja i pomysłowość wiejskich „projektantek” mody.

Strój łowicki – dzięki swej barwności i bogactwu – stał się wzorem dla odzieży z innych regionów. Największy wpływ miał na kolorystykę pasiaków. Na terenach sąsiedzkich zaczęły być tkane według mody łowickiej.

Także strój krakowski wywarł wpływ na inne regiony. Mówiąc o modzie krakowskiej miano na myśli kolorową, ozdobną, bogatą.

Fot. Archiwum własne - malunki Marii Orłowskiej

1. i 2. Strój łowicki

3. Strój kurpiowski (Puszcza Zielona) 4. Strój kurpiowski (Puszcza Biała)

5. Strój z Wielkopolski 6. Strój cieszyński

7. Strój rawski   8. Strój opoczyński  

9. Strój górali Beskidu śląskiego

Oryginalne stroje ludowe dziś należą już do przeszłości, ale ciągle inspirują i fascynują. Wystarczy rozejrzeć się po ulicach współczesnych miast.

Spotkanie w muzeum w Toruniu (o godz. 16.00) będzie okazją, aby zobaczyć, ale także dotknąć, a nawet przymierzyć niektóre elementy ludowego przyodziewku. Uczestnicy poznają również tajniki wykroju kobiecych i męskich koszul, a także spróbują swoich sił w zdobieniu odzieży.

Zobacz też:

Stroje ludowe http://wiano.eu/article/810

Stroje ludowe http://wiano.eu/article/636