2011-12-17 Taniec, strój ludowy

Modele sylwetek tancerzy ludowych, które były wystawione na Światowej Wystawie w Paryżu w 1937 r., a które przetrwały lata wojny i zapomnienia można obejrzeć w Państwowym Muzeum Etnograficznym.

Niezwykły kunszt i precyzja ich wykonania budzi podziw. Z niezwykłą starannością twórcy kolekcji odtworzyli w  miniaturze stroje ludowe i wyprofilowali z drutu sylwetki tancerzy.

Fot. Archiwum własne

1. i 2. Wesele Krakowskie - Fragment tańca ślubnego. Krakowiak z panną młodą (w tle mapa przedwojennej Polski z zaznaczonym regionem pochodzenia tańca)

3. Jak powstawali druciani tancerze

Dzięki właściwościom drutu, można było tak ukształtować sylwetkę tancerza, by uchwycić go niczym w tańcu – z głową odchyloną do tyłu, z uniesioną ręką czy skrzyżowaną nogą – słowem pokazać linię ruchu.

Fot. Archiwum własne

1.2. Zbójnicki. Podhale. Trzecia część tańca Zbójnickiego (w tle mapa przedwojennej Polski z zaznaczonym regionem pochodzenia tańca)

3. Jak powstawali druciani tancerze

Nad realizacją modeli tańca pracowali przedwojenni najwybitniejsi polscy specjaliści:

- prof. Cezaria Baudouin de Courtenay-Jędrzejewiczowa (kierownik Zakładu Etnografii Polski Uniwersytetu Warszawskiego zajmująca się tańcem ludowym),

- Stanisław Głowacki (choreolog),

- Zofia Kwaśnicowa i Janina Mieczyńska (choreografowie),

- Janina Wasiewicz (plastyk),

- Irena Karpińska (etnograf),

- Julian Pulikowski (muzykolog),

- a także grupa studentów Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Sztuk Pięknych oraz konsultanci – ludowi tancerze i muzykanci.

Fot. Archiwum własne

1.2 Owięziok. Górny Śląsk - Dwie pozy tańca. Jedna wolna, druga szybka z obrotami

3. (mapa przedwojennej Polski z zaznaczonym regionem pochodzenia tańca)

Pomysłodawcą przedsięwzięcia Światowej Wystawy w 1937 r. był Rolf de Mare - szwedzki arystokrata, kolekcjoner sztuki, założyciel pierwszego w świecie muzeum i instytutu badawczego tańca Les Archives Internationales de la Danse (AID). Była to jedyna placówka na świecie, która naukowo potraktowała taniec, w tym taniec ludowy.

Jak pisała prof. Jędrzejewiczowa w przedwojennej prasie pomysłodawcy postanowili „zakląć taniec w bezruch, aby mu się móc dobrze przypatrzeć. W tym celu spróbowali go odcieleśnić, usuwając z pola naszego widzenia człowieka, a pozostawiając schemat form tanecznych. Profil tancerza jest zaznaczony tylko linią drutu, lecz to wystarczy w zupełności dla oddania charakterystycznych ruchów tanecznych głowy”.

Fot. Archiwum muzeum

1. Oberek 2. Mazur - jak powstawali druciani tancerze

Ale  miniaturki tancerzy miały się też stać „dokumencikami” rzeczywistych ubrań, haftów, wyszyć, klamr, ozdób metalowych na paskach.

Jakie tańce wybrano? Takie, które można było łatwo przenieść na scenki, takim jest np. huculski kruhlek - taniec magiczny na rojność pszczół czy lenek – taniec magiczny na len, czy podkoziołek.

Fot. Archiwum własne

1. Kruhlek. Huculszczyzna. Obrzęd i taniec magiczny na rojność pszczół wykonywany w pierwszy dzień Bożego Narodzenia (w tle mapa przedwojennej Polski z zaznaczonym regionem pochodzenia tańca)

2. Lenok. Okolice Nowogródka - taniec obrzędowy zapewniający obfitość urodzaju przy żniwach, tańczony ze śpiewem przez kobiety zamężne i dziewczęta, które są znakomitymi tkaczkami. (w tle mapa przedwojennej Polski z zaznaczonym regionem pochodzenia tańca)

3. Podkoziołek. Kujawy. Magiczny taniec młodzieży wiejskiem celem zapewnienia pomyślności w zbiorach zbóż. W korowodzie tancerzy występują maski konika, kozła, bociana, niedźwiedzia i żołnierza. Odbywa się w tłusty wtorek.

4. Gaik. Łowickie. Dziewczęta podczas noszenia wiosennego "gaiku", broniące go przed atakami chłopców.

(mapa przedwojennej Polski z zaznaczonym regionem pochodzenia tańca)

Nacisk był położony na tańce zespołowe, z którego wypływa zwarta logiczna kompozycja, wykluczająca wszelkie zbędne, puste i fałszywe formy. Jak daleko jesteśmy od sztuki, tkwiącej w tych prostych, ludowych formach wypowiadania się przez taniec – pisała prof. Jędrzejewiczowa. I ta retoryka aktualna jest do dziś.

Oprócz drucianych tancerzy pojechały do Paryża tablice, mapy, trochę akcesoriów związanych z tańcem i płyty z muzyką, przyśpiewkami i „cały rozgwar roztańczonych izb”.

II wojna światowa nie zniszczyła tak pięknej kolekcji. Po II wojnie światowej Rolf de Mare zakończył działalność AID. Większość zbiorów, w tym eksponaty dotyczące tańca europejskiego, ofiarował rządowi francuskiem. Dar złożono w muzeum i Bibliotece Opery paryskiej. I o kolekcji zapomniano. 

Fot. Archiwum własne

Kolekcja europejska

1. Taniec. Czechy 2. Taniec. Rumunia

3. Taniec. Szwecja 4. Taniec. Mołdawia

Dopiero w 1979 r. przypadkiem odnalazła je Grażyna Dąbrowska – niestrudzona badaczka początków polskiej etnochoreologii. Nurtowała ją myśl – co się stało z drucianymi tancerzami po zamknięciu wystawy?, W jakim mogą teraz być stanie? Trudno było znaleźć ślady kolekcji, bo nikogo z pytanych osób to nie interesowało.

Grażyna Dąbrowska postanowiła ją poszukać w Paryżu. Nikt nic nie wiedział o polskich eksponatach z 1937 r. Grażyna Dąbrowska miała jedynie informacje, że część eksponatów została przesłana do Archiwum Tańca w Sztokholmie, część przekazana Operze Paryskiej.

Po długich poszukiwaniach nagle przechodząc przez foyer Opery jej uwagę zwracają miniaturowe makiety wybranych scen niektórych przedstawień operowych. Małe dzieła sztuki, a wśród nich kilka polskich drucianych tancerzy. Kustosz, który ją oprowadzał przyznał – mamy coś takiego w magazynku na poddaszu.

W szarych pudłach pod ścianą odnajduje się polska kolekcja w bardzo dobrze zachowanym stanie.

Fot. Archiwum własne

1. Taniec. Hiszpania 2. Taniec. Estonia

Kolekcja wraz ze zbiorem europejskim powróciła do kraju dopiero po roku 1989, kiedy to sprawą zainteresował się b. dyrektor Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, nie żyjący już dr Krzysztof Makulski.

W 1991 r. zbiory trafiły do Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.

Dopiero teraz po 74 latach od międzynarodowej ekspozycji paryskiej, po renowacji, dzięki staraniom pracowników PME mogą być oglądane i podziwiane przez wszystkich.

Szkoda tylko, że nie płynie muzyka z dawnych płyt, która wprowadziłaby nas w nastrój ludowego tańca. Wystawę można oglądać do 8 stycznia 2012 r.

***

Warto też zwrócić uwagę na mapę taneczną II Rzeczypospolitej

Zasięg rytmów parzystego i nieparzystego

 Kropki czerwone – tańce o rytmie 

 nieparzystym

 Kropki zielone – tańce o rytmie parzystym

Rytm nieparzysty jest specjalnie charakterystyczny dla okolic zachodnich i południowo-zachodnich, podczas gdy wschód Polski i Góry oznaczają się rytmem parzystym Jest rzeczą bardzo ciekawą, że w niektórych okolicach Wileńszczyzny, Grodzieńszczyzny lub w okolicach Zakopanego, pomimo wielkich wysiłków muzykantów i tańczących nie udawało się w żaden sposób wykonanie tańca w rytmie ¾ np. oberka.

Dorota Skrobisz – wydawca portalu

Zobacz też:

Stroje ludowe http://wiano.eu/article/810

Stroje ludowe http://wiano.eu/article/564

Dni tańca Ludowego http://wiano.eu/article/639