2012-10-21 Jak to ze lnem było

Jak to ze lnem, czyli jak kiedyś roszono, trzepano, międlono i czesano włókna tej rośliny, zaprezentował Zespół folklorystyczny „Masovia Łowicz” w ramach cyklu „Spotkania z tradycją”. 

Dawniej w każdym gospodarstwie wiejskim uprawiano len. Wyrabiano z włókien tkaniny, sieci, nici, sznury i powrozy, a z nasion tłoczono olej. Siemie używano też w medycynie ludowej.

Fot. Archiwum własne

1. Suchy len i gotowa tkanina lniana

2. Jak to ze lnem było w wykonaniu zespołu Masovia

Uprawą lnu zajmowały się przede wszystkim kobiety. Siały go w okresie od końca marca do początku czerwca. Pielić roślinę można było tyko ręcznie. Kiedy len dojrzał, wyrywano go z ziemi, nie tak jak zboże, które było koszone.

Zbiór odbywał się po żniwach w sierpniu lub wrześniu. Roślinę trzeba było wysuszyć. Robiono to bezpośrednio na polu lub w zagrodzie.

Potem trzeba było oddzielić ziarno od słomy. Siemienie wydobywano z torebek nasiennych poprzez obtłukiwanie ich kijankami lub młócenie cepem.

Fot. Archiwum własne

1. Kijanka

2. Szczoki - wystawa w skansenie w Maurzycach

Pozyskanie  włókien do przędzenia jest skomplikowane i długotrwałe. Najpierw należy oddzielić ze słomy, czyli łodyg nadające się do przędzenia włókno, co czyni się przez roszenie, suszenie, trzepanie, międlenie i czesanie. 

Roszenie. Krótko po zbiorze w końcu sierpnia lub na początku września rozścieła się słomę na polu lub moczy w wodzie, np. w stawie, rowach, kanałach, strumieniach czy rzeczkach. Lepszy materiał tkacki powstaje z rozściełania słomy, ale wymaga to odpowiednio dużo miejsca i czasu. 

Przyjmuje się, że na rozesłanie 500 kg słomy potrzeba ok. 0,5 ha pola czy łąki i ok. 8 tygodni czasu.  Moczenie powinno się odbywać w wodzie płytkiej, bo im głębsza, tym zimniejsza i spowalnia proces roszenia. 

Roszenie ma odbywać się (zazwyczaj ok. 14 dni) dotąd aż włókno łatwo będzie odchodziło od zdrewniałej części łodygi.

Potem surowiec trzeba wysuszyć na słońcu lub w piecach chlebowych.

 
Następny etap to trzepanie, czyli rozgniatanie łodyg i otrząsanie resztek twardych części tzw. paździerzy przez uderzanie o ławkę bądź cierlicę (tępe drewniane nożyce)  i podrzucanie na trzepaczkach. 

Kolejny etap obróbki to międlenie, czyli oddzielanie twardych części łodyg od włókna za pomocą pałek, cepów, cierlic i międlic (to narzędzia także przypominające wyglądem nożyce).  Potem pojawiły się maszyny tzw. gniotowniki napędzane ręcznie lub mechanicznie.

Fot. Archiwum własne - wystawa w skansenie w Maurzycach

1. i 2. Nici i włókna lniane

3. i 4. Narzędzia do obróbki lnu - szczotki, kijanki, koziołek na motki, kołowrotki

Gdy słoma była już pokruszona trzeba było ją wyczesać, czyli usunąć resztki paździerzy i oddzielić krótkie włókna od dłuższych i cieńsze od grubszych. Czesanie odbywało się za pomocą szczotek – wykonanych z deski z ponabijanymi gwoździami. Szczotki dla wygody osadzone były w stojakach lub na ławach. Oczyszczone włókno wiązało się w garście tzw. kity.

Potem z włókna trzeba było uprząść nić na kołowrotku. Ciekawym narzędziem, który użył zespół w czasie swojego występu,  jest też koziołek z wijadłem do zwijania przędzy. Nakładano na niego motki, a następnie zwijano nić w kłębki lub na szpule.

Fot. Archiwum własne

Kołowrotki i koziołek

Po ukończonej pracy czas był na zabawę. Chopcy porwali dziewczęta do tańca. Łowickie spódnice pląsały po scenie. Migotały barwy niczym tęcze.

Fot. Archiwum własne

Zespół Masovia

Dawniej na wsi każda praca czy to żniwa, czy wykopki, kończyła się zabawą. Był to wyraz nie tylko radości z zebranych plonów, ale służyło to także integracji społecznej.

Jak to ze lnem było

Zobacz też:
Obróbka lnu http://wiano.eu/article/1260

Len lubi wodę http://wiano.eu/article/127

Jak to ze lnem było http://wiano.eu/article/130