2015-11-13 Hafty warmińskie

Z cyklu ENCYKLOPEDIA HAFTU. Hafty warmińskie. Czepek w stroju warmińskim był zdobiony pięknymi haftami, wykonanymi złotymi, srebrnymi lub kolorowymi nićmi. Kobiety nosiły go, tak jak i cały strój warmiński, do przełomu XIX i XX w.

Granice tego regionu są trudne do wyznaczenia. Od zachodu stanowi je rzeka Pasłęka, od południowego wschodu dział wodny pomiędzy Pasłęką i Łyną z jednej strony, a dopływami Narwi z drugiej, na północnym zachodzie jej granica przylega do Zalewu Wiślanego.

Skomplikowane losy historyczne Warmii spowodowały, że kultura ludowa zachowała się najdłużej na południowych jej obszarach sąsiadujących z Mazowszem.

Nazwa Warmia wywodzi się od pruskiego plemienia, które kiedyś ten obszar zamieszkiwało.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft na czepku z motywem tzw. drzewka życia

2. Haft na czepku z pojedynczymi drobnymi motywami kwiatowymi

3. Haft na czepku z motywem tzw. drzewka życia

Motywy haftu
Na denku czepka rozmieszczano wyszycia, zawsze roślinne. Najczęściej haftowano na nim jeden duży element, a odchodzące od niego gałązki, pokryte listkami i drobniejszymi kwiatkami, przykrywały prawie całą powierzchnię czepka.

Najpowszechniej stosowane motywy to tzw. drzewko życia (duży, rozłożysty motyw kwiatowy), palmeta (element dekoracyjny w kształcie stylizowanego liścia palmy o wachlarzowato ułożonych listkach - płatkach) lub tzw. owoc granatu (owalny element zamknięty lub otwarty w części górnej, osadzony na podstawie z liści).

Znacznie rzadziej dekorację stanowiły pojedyncze, rozłożone regularnie kwiatki lub naturalistyczne kompozycje układane w kształt wianka lub bukietu.

Sposób haftowania

Wykonywanie tych wyszyć wymagało wielkiego kunsztu i doświadczenia. Haftowano srebrnymi lub złotymi, prostymi nićmi metalowymi albo tzw. bajorkiem (nić skręcona), ewentualnie wielobarwnymi.

Przy hafcie nićmi metalowymi, wyszycia powstawały przy użyciu ściegów nakładanych oraz atłaskowych wykonywanych najczęściej na różnorodnym podwleczeniu (z nici, sznureczków) oraz na podkładkach (z tkaniny, papieru, kartonu, lub skóry).

Dzięki temu motywy były wypukłe, wyraziste i przestrzenne. Denka czepków zdobiono - oprócz haftu nicią metalową - także wyszyciami wielobarwnymi nićmi jedwabnymi. Stosowano wtedy ściegi atłaskowe, a elementami uzupełniającymi i wzbogacającymi wszystkie hafty były często cekiny.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. atłasek prosty

2. atłasek

3. wałeczek

4. mocowanie koralików (cekinów)

Jakie części stroju ozdabiano
W tradycyjnym stroju warmińskim haftem był zdobiony jedynie czepek (twarda mycka) szyty z jedwabiu, adamaszku lub aksamitu ozdobiony haftem o motywach roślinnych wykonanych złotą, srebrną lub kolorową jedwabną nicią.

Kiedyś nosiły go wszystkie kobiety niezależnie od stanu cywilnego, jednak wydana w 1694 roku ustawa zabroniła pannom używania tego nakrycia głowy.

Czepek warmiński nie był nakryciem głowy typowo wiejskim, zazwyczaj kupowano go lub zamawiano u trudniących się haftem zakonnic osiadłych w żeńskich klasztorach. Sposób rozmieszczenia wyszycia i jego motywy wyraźnie nawiązują do XVII i XVIII-wiecznego haftu historycznego.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania

1. Haft z czepka z motywem tzw. palmety

2. Haft z czepka z motywem tzw. owocu granatu

3. Haft z czepka z motywem tzw. palmety