2016-05-05 Strój sieradzki

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój sieradzki był noszony powszechnie jeszcze w pierwszych latach XX w. na rolniczych terenach w Polsce Centralnej. Do ważniejszych ośrodków miejskich, wytyczających  terytorium jego występowania  należą: Sieradz, Łask, Zduńska Wola, Pabianice.

Ziemie, gdzie go przywdziewano, leżą w granicach obecnego woj. łódzkiego.

STROJE KOBIECE

Nakrycia głowy

Panny tylko do ślubu jako panny młode i druhny zakładały tzw. koronę. Miała ona kształt płytkiej czapeczki przystrojonej wstążkami o motywach kwiatowych i zwieńczonej kwiatową rózgą.
 
Wełnianymi chustkami przysłaniały głowy zarówno panny jak i mężatki. Chustki różniły się między sobą przede wszystkim  kolorystyką. Najczęściej były  czerwone, czarne, zielone, kremowe lub żółte. Zdobiły je  motywy kwiatowe lub tzw. tureckie, noszono je wiązane na karku.

W sieradzkim kobiety używały kilku rodzajów czepków. Najpowszechniej tzw. kopki, czyli czepce tiulowe o dużej główce otaczającej głowę na kształt aureoli. Były one zdobione haftem, noszono je obwiązane jedwabną chustką.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Panna młoda (w tzw. koronie), pocztówka, Florian Piekarski, ok.1918 r.

2. Młoda mężatka z okolic Sieradza (w tzw. kopce), pocztówka,  Florian Piekarski, Warszawa 1911 r.

3. Dziewczyna przy kołowrotku (w chustce tybetowej), pocztówka,  Franciszek Łubieński,  Warszawa 1916 r.

Koszula

Miała krój przyramkowy, szyto ją z cienkiego lnianego samodziału. Przy szyi była wykończona kołnierzykiem-kryzką. Niekiedy zdobiła ją  koronka szydełkowa umieszczona przy kołnierzyku i mankietach.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

Wykrój koszuli kobiecej:
a - przód; b - plecy; c - rękawy, d - kliny wszywane pod pachami; e - przyramki; f - kołnierzyk (stójka)

Suknia (spódnica z doszytym stanikiem) i zapaska

Okryciem wierzchnim była suknia czyli spódnica z doszytym stanikiem. Używano równolegle dwóch jej typów. Wełniaków szytych z wełnianych pasiastych samodziałów o czerwonym, rzadziej zielonym lub niebieskim tle i sukienek z fabrycznych, gładkich lub wzorzystych tkanin kretonowych lub wełnianych.

Wełniak zdobiono poprzez naszycie na spódnicy dwóch pasów aksamitu, a na staniku aksamitek i pasmanterii. Natomiast stanik sznurówki zdobiły tzw. wody przystrojone  cekinami  i pasmanterią.
        
Używano także dwóch rodzajów zapasek. Jedne szyto z samodziałów wełnianych w kolorze czerwonym, granatowym, modrym i zielonym, stosując zasadę, że do czerwonego wełniaka zakładano zapaskę zieloną lub modrą, a do ciemnego czerwoną.

Zapaski drugiego typu szyto z cienkich tkanin fabrycznych (kretony lub cienka wełenka). Ich brzegi obszywano białą koronką, zdobiono zakładkami lub szerokimi pasami wielokolorowego, kwiatowego haftu, noszono je do sukienek, niekiedy także do wełniaków.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

1.Kobieta z dzieckiem z okolic Sieradza (w wełniaku i tybetowej zapasce), pocztówka,  Franciszek Łubieński, Warszawa 1916 r.

2. Dziewczyna z Dziegorzewa (w wełniaku i samodziałowej zapasce), pocztówka, Florian Piekarski, Warszawa 1916 r.

3. W weselnym stroju (w sukience i tybetowej zapasce), pocztówka, Franciszek Łubieński, Warszawa 1916 r. 

Kaftan

Był krótki, sięgał do linii  pasa, szyto go z jednokolorowych zwykle czerwonych, buraczkowych, lub granatowych ciemnozielonych wełnianych samodziałów.

Nazwę (kaftan z ogonem) zawdzięczał półkoliście wyciętym dłuższym od przodów plecom, na przodach zdobiły go naszycia zwykle z czarnego aksamitu.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Druchny weselne z okolic Sieradza (w kaftanach z ogonem), pocztówka,  Florian Piekarski, Warszawa 1916 r.

2. Wiejska dziewczyna (w kaftanie z ogonem), pocztówka, Florian Piekarski, 1916 r.

STRÓJ MĘSKI
  
Nakrycia głowy  
        
Do pierwszej wojny światowej noszono rogatywki z modrego, rzadziej czarnego lub siwego sukna. Czapka taka była uszyta z czterech klinów, miała otok z szarego lub czarnego futra baraniego o  długim runie.

Jej miejsce zajął tzw. kaszkiet, używany jeszcze w okresie międzywojennym. Była to okrągła czapka z granatowego lub czarnego sukna z czarnym lakierowanym daszkiem, usztywniona tekturą.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Młodzian ze wsi Monice (w sukmanie z wyłogami), pocztówka,  Franciszek Łubieński,1912 r.

2. koszula meska
Wykrój koszuli męskiej o kroju przyramkowym:
a - przód; b - plecy; c - rękawy, d - kliny wszywane pod pachami; e - przyramki; f - mankiety, g- kołnierzyk

Koszula
 
Szyta była z lnianego samodziału, najczęściej miała krój przyramkowy. Przy szyi kołnierzyk stojący lub wykładany, sporadycznie tylko była zdobiona haftem. Niekiedy dla ozdoby jej kołnierzyk i mankiety szyto z  białego perkalu.

Kamizelki, kaftany i sukmany
 
Kamizelka była szyta najczęściej z ciemnych tkanin, miała krój zbliżony do kamizelki garniturowej. Przeznaczano na nią samodziały lub materiały fabryczne. W tym ostatnim przypadku przody szyto z  materii kupowanych, a plecy z tanich podszewek i płócien.
 
Kaftan był na ogół luźny, sięgał poniżej bioder, szyto go z samodziału wełnianego w drobne prążki, najczęściej w kolorze modrym, granatowym, zielonym lub czerwonym. Zapinano na jeden lub dwa rzędy metalowych lub porcelanowych guzików, jego przody zdobił ułożony zygzakowato czarny sznureczek.

W regionie sieradzkim noszono kilka rodzajów sukman, najkosztowniejszą i najbardziej reprezentacyjną była tzw.  sukmana z wyłogami. Szyto ją z granatowego lub czarnego sukna, miała krój kontuszowy. Zdobiono naszyciami z wełnianego, amarantowego sznureczka, szczególnie bogato przystrajano jej kołnierz i plecy.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Młodzian z Monic (w koszuli i kaftanie bez rękawów) , pocztówka, Franciszek Łubieński, 1912 r.

2. Chłopiec z kogutkiem wielkanocnym, pocztówka, ok. 1910 r. 

Spodnie

Typowymi dla tego regionu były tzw. portki z fartuszkiem, czyli spodnie  bez rozporka, z przodu z klapką tzw. fartuszkiem. Wykonywano je z płótna samodziałowego lub pasiastego samodziału najczęściej modrego, czerwonego, zielonego lub buraczkowego.

Pod koniec XIX wieku pojawiły się spodnie o kroju miejskim, były znacznie lepiej dopasowane i zgrabniejsze od uprzednio noszonych, szyto je głównie z tkanin fabrycznych.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Stroje sieradzkie

Strój sieradzki

Haft sieradzki

Stroje ludowe

Encyklopedia stroju ludowego

Encyklopedia haftu