2016-08-14 Strój kujawski

Strój kujawski był noszony na Kujawach Polnych, zwanych też niekiedy Czarnymi gdzie występowały niezwykle urodzajne czarnoziemy i bogate kopaliny. W latach 1870 - 1914 strój ludowy osiągnął szczyt swojego rozwoju, aby po pierwszej wojnie światowej być już tylko kostiumem noszonym przy okazji wielkich uroczystości. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Od Skulska i Ślesina, stroje robocze i świąteczne z różnych stron Kujaw, około 1880 r., Oskar Kolberg, Dzieła wszystkie, Kaliskie, t. 23, cz. I, 1964

STRÓJ KOBIECY

Nakrycie głowy

Świadczyło o stanie cywilnym. Panny chodziły z odsłoniętą głowę, przystrajały ją kwiatami, jedynie w dni chłodne i słotne  zakładały chustki perkalowe lub wełniane wiązane pod brodą.

Mężatki okrywały głowę ozdobnym, zawsze białym czepkiem zwanym kopką. Kujawskie czepki  szyto najczęściej z tiulu, ale także z batystu lub płótna.

Kopki ozdabiano na denku zawsze haftem białym o motywach roślinnych, a ich otok owijano zrolowaną jedwabną chustą tzw. kaczorówką.

Niewiasty niezamężne nie miały prawa nosić czepka, przysłaniały głowę chustką wiązaną na karku. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Od Sempolna (Ruszkowo), Drużba, Panna młoda, Druhna, odbite z litografii  Dzwonkowskiego i spółki, Oskar Kolberg, Dzieła Wszystkie, t. 3, część I, Kujawy, Warszawa 1867

2. Mężatka w czepku (kopce) i kaftanie (kabacie)
 

3. Denko tiulowego czepka (kopki)

4. Chustka (kaczorówka) do obwiązywania czepka (kopki)

Koszula

Była długa, miała krój przyramkowy, przy szyi niewielki stojący lub przymarszczony kołnierzyk, rękawy wszyte w mankiet i pozbawione  jakichkolwiek ozdób.  Szyto ją z dwóch gatunków płótna.

Na widoczną część górną przeznaczano cienkie, dobrze wybielone samodziały lniane lub fabryczne płótno bawełniane, na dolną grube płótno w  gorszym gatunku.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Wykrój koszuli kobiecej
a - przód; b - plecy; c - rękaw (skroić dwa razy); d - przyramki; e - mankiet (skroić dwa razy); f - klin pod pachę (skroić dwa razy); g - kołnierz.

Stanik (sznurówka) + Kaftan (kabat) 

Głównie z przekazów ikonograficznych i z zachowanych opisów wiemy, że na Kujawach  były noszone tzw.  sznurówki. Stanowiły one niekiedy panieńską odzież wierzchnią, mężatki zakładały je pod kaftan. Były mocno dopasowane, sznurowane lub zapinane na guziki, szyto je z różnych tkanin.

Natomiast powszechnie noszonym okryciem wierzchnim były sukienne kaftany najczęściej granatowe lub czarne, podszyte czerwoną tkaniną.

Były one mocno pasowane w talii, miały bardzo skomplikowany krój pleców, nie miały kołnierza tylko opadającą aż na ramiona i plecy pelerynkę.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Dziewczyna w staniku (sznurówce).
Od Radziejowa i Kruszwicy, odbite z litografii  Dzwonkowskiego i spółki, Oskar Kolberg, Dzieła Wszystkie, t. 4, część III, Kujawy, Warszawa 1867

2. Mężatka w kaftanie (kabacie) mężczyzna w sukmanie (kiereji).
Od Włocławka, odbite z litografii  Dzwonkowskiego i spółki, Oskar Kolberg, Dzieła Wszystkie, t. 4, część III, Kujawy, Warszawa 1867

3. Wykrój kaftana kobiecego (kabata)
a - klapka kieszeni (skroić dwa razy); b -przód  (skroić dwa razy); c/1,c/2, c/3, c/4, c/5, c/6 - części pleców tworzące fałdy (skroić dwa razy); d - ½ pleców (skroić dwa razy); e -kołnierz; f i g części rękawa (skroić dwa razy); h - mankiet (skroić dwa razy).

Spódnica   
   
Kujawianka nosiła jednocześnie co najmniej 3 spódnice, dwie spodnie i jedną wierzchnią.

Pierwsza ze spodnich szyta była z wełny lub barchanu w kolorze czerwonym, jej dolny brzeg zdobił czarny haft, druga natomiast zawsze płócienna ozdobiona była haftem białym.

Natomiast na spódnicę wierzchnią, najdłuższą (sięgała do kostek) i najszerszą, przeznaczano 5 kawałków tkaniny, każdy o szerokości 70-90 cm. Letnie spódnice szyto z materii jedwabnych, zimowe z wełnianych, panny preferowały barwy jasne, mężatki ciemne.

Zapaska

Na jej wykonanie przeznaczano 2 kawałki tkaniny każdy o szerokości 70-90 cm. Zapaski świąteczne szyto z zielonych, złotych, fioletowych tkanin jedwabnych i  adamaszków lub z pąsowego, niebieskiego niekiedy pasiastego  imletu (tkanina używana najczęściej na wsypy poduszek).

Zapaski ostatniego typu zdobiono haftem, który był zawsze biały, o ułożonych pasowo motywach kwiatowych, zdobił on trzy boki zapaski i szerokie troczki tzw. bandaże do  zawiązywania.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Mężatki w zapaskach jedwabnych, mężczyzna w sukmanie (kiereji).
Od Brześcia,  odbite z litografii  Dzwonkowskiego i spółki, Oskar Kolberg, Dzieła Wszystkie, t. 3, część I, Kujawy, Warszawa 1867

2. Haft na zapasce z imletu

STRÓJ MĘSKI

Nakrycia głowy

Nakryciem głowy najzamożniejszych gospodarzy był czarny kapelusz pilśniowy, a właściwie cylinder o sztywnej, wysokiej główce węższej u dołu i poszerzającej się ku górze.

Jego główkę opasywało kilka rzędów czarnej wstęgi lub aksamitki. Nakryciem głowy kawalerów i mniej zamożnych mężczyzn była    granatowa rogatywka z otokiem z czarnego lub szarego baranka. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Mężczyzna w sukmanie (kiereji) i kapeluszu, pocztówka, Zofia Stryjeńska, lata 30. 

2. Mężczyźni w sukmanach (kierejach) i rogatywkach, pocztówka, ok. 1910 r.

Koszula

Używano koszul o różnych krojach, najdłużej noszono te o kroju z karczkiem. Szyto je z tkanin bawełnianych lub lnianych i wtedy często dla oszczędności na kołnierzyk i mankiety przeznaczano lepsze płótna (zwykle fabryczne).

Dla ozdoby pod kołnierzykiem koszuli wiązano zwiniętą w rulonik jedwabną chustkę w kolorze czerwonym. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Wykrój koszuli męskiej
a- przód; b - plecy; c - kołnierz; d - przedni dwuczęściowy karczek; e - tylnia część karczka; f - rękaw (skroić dwa razy); g -  klin pod pachę (skroić dwa razy); h - mankiet (skroić dwa razy). 
 XX w.

Spodnie

Nie zachowały się żadne oryginalne spodnie kujawskie. Przekazy ustne pozwalają tylko przypuszczać, że miały one różne, zawsze bardzo proste kroje, noszono je lekko wywinięte na cholewy butów.

Szyte były  zarówno z białego, barwionego lub pasiastego płótna, sukna (najczęściej granatowego), a także z innych  fabrycznych tkanin. 

Kaftan (jaka) +  Kamizelka (katanka) 

 
Jaka to krótki luźny kaftan zakładany na  koszulę, szyty z czerwonego sukna zapinany na ozdobne guziki. Miał on przód  nieco dłuższy od pleców o z lekka łukowatym kształcie, a przy szyi  był wykończony niewielkim kołnierzykiem - stójką.  

                                                                                                                    Kamizelkę z granatowego sukna, podszytą czerwoną podszewką zakładano na jakę. Jej przody były proste i luźne, natomiast plecy suto marszczone lub fałdowane, miała kołnierz leżący lub wykładany. Zapinana była na haftki, guziki przyszywane w dwóch lub więcej rzędach i pętlice z czarnego sznurka spełniały wyłącznie rolę dekoracyjną.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Przód kaftana  (jakli)

2. Przód kamizelki (katanki)

Sukmana (kiereja)

Była obszerna, fałdzista, długa z wykładanym kołnierzem i pelerynką tzw. kapiszonem. Szyto ją z granatowego, cienkiego sukna bardzo wysokiej jakości. Element stroju najbardziej zamożnych gospodarzy, kiereję noszono  na kaftan (jakę) i kamizelkę (katankę).

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Mężczyzna w sukmanie (kiereji), kobieta w kaftanie (kabacie)

2. Mężczyzna w kamizelce (katance) opasanej pasem.
Wielki mazur. Kujawiak, Józefa Nowakowskiego (okładka nut)
Ludwik Piechaczek, Wojciech Gerson, 1856-59, chromolitografia.

Pas

Przewiązywano nim kamizelki (katanki), najczęściej był on pąsowy lub amarantowy. Miał zwykle około 20 centymetrów szerokości i do 350 cm długości. Przepasywano się nimi kilkakrotnie, rozpoczynając wiązanie od przodu do tyłu, po czym związywano go z przodu w luźny węzeł, końce  pasa zwisały swobodnie.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Haft kujawski

Haft kujawski

Encyklopedia stroju ludowego

Encyklopedia hatu

Stroje ludowe