2016-11-10 Strój wilanowski

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU. Strój nazywany obecnie wilanowskim  był przywdziewany do początków XX w. na Mazowszu. Noszono go na obszarach zalewowych i nieco wyżej położonych, ciągnących się niezbyt szerokim pasem, po obu stronach Wisły w środkowej części jej biegu. Teren ten zwano Urzeczem.

Obecnie znajduje się on w całości w granicach województwa mazowieckiego, konkretnie w położonych nad Wisłą częściach powiatów: garwolińskiego, otwockiego, piaseczyńskiego, oraz w dzielnicach  miasta stołecznego Warszawy - takich jak Mokotów, Wilanów i Praga Południe. 

                                                                                                                                                                                          STRÓJ KOBIECY

Nakrycie głowy
  
Świadczyło tak jak i w innych regionach Polski o stanie cywilnym.  Mężatki przysłaniały  głowę w dwojaki sposób. W wersji pierwszej zakładały na nią płócienny czepek w kształcie czapeczki, który prawie w całości (oprócz koronki wokół twarzy) przysłaniała duża (150x150 cm)  wywiązana w rodzaj turbanu chustka.

W drugiej wersji, obecnie najczęściej stosowanej, wiązano chustkę płócienną w wymiarach 140x140cm, ozdobioną czarnym haftem bezpośrednio na głowie.

Dziewczęta chodziły z głową odkrytą lub wywiązywały bezpośrednio na niej chusty tybetowe w taki sam sposób jak czyniły to mężatki - z tym, że spod chusty były widoczne warkocze. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1.Mężatka w czepku przysłoniętym dużą chustą tybetową, ”Tygodnik Powszechny”, 1883 r.

2. Haft na chuście płóciennej, fragment z W wilanowskiej karczmie, G. Pillati, pocz. XX w., Warszawa 1928 r.

3. Dziewczyna w nakryciu głowy wywiązanym z dużej chusty tybetowej, rys. pani Winklerowej podług fotografii Karola Beyera, 2 poł. XIX w.

Koszula

Szyto ją początkowo z lnianego samodziału, od końca XIX w. z bawełnianego płótna fabrycznego. Miała krój przyramkowy. Najczęściej przy szyi była wykończona oszewką-stójką, do której doszywano płócienną falbankę z maszynowego tzw. haftu angielskiego lub z koronki szydełkowej.

Koszula na przyramku i przy dłoniach była ozdobiona często czarnym haftem o motywach roślinno - kwiatowych  wykonanym jednym ściegiem - sznureczkiem.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Haft na przyramkach koszuli kobiecej, fragment z  W wilanowskiej karczmie, G. Pillati, pocz. XX w., Warszawa 1928 r.

Gorset 
 
Sięgał poniżej bioder, był z lekka dopasowany w talii. Na jego wykonanie przeznaczano gładkie sukno lub tkaniny wzorzyste w duże wypukłe motywy kwiatowe.

Preferowano materie o stonowanej gamie zieleni, ale używano też  szarych, czerwonych i czarnych. Wszystkie krawędzie gorsetu,  lamowano 2,5 centymetrowymi paskami atłasu lub atłasowej wstążki w kolorze kontrastowym do materiału przeznaczonego na sam gorset. 

Rys. Elżbieta Piskorz - Branekova

Wykrój gorsetu:
a - ½ pleców (skroić dwa razy); b - przód (skroić dwa razy)

Spódnica + Zapaska

Spódnica była długa, szeroka, sięgająca nad kostkę. Szyto ją zwykle z trzech kawałków tkaniny, każdy o szerokości od 70 do 120 cm. W talii  była mocno przymarszczona, rozcięcie umożliwiające założenie, znajdowało się zawsze w połowie jej gładkiego przodu.

Spódnice były szyte z gładkich tkanin wełnianych, wzorzystych jedwabi, perkali, dominowały  kolory: czerwony, różowy, niebieski i zielony.

Zapaska przysłaniała spódnicę aż po biodra i była od niej krótsza o 20-25 cm. Te - najstarszego typu – szyto z pasiastych samodziałów wełnianych.

Na przełomie XIX i XX w. ich miejsce zajęły zapaski gładkie z białego płótna lub z białym haftem maszynowym, niekiedy używano także zapasek płóciennych z drobnym, delikatnym  wzorem. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Gospodyni z Powsina pod Warszawą, pocztówka, początek XX wieku.

STRÓJ MĘSKI

Kapelusz

Noszono kapelusze o różnym kształcie. Najczęściej jednak używanym nakryciem głowy był czarny kapelusz  filcowy o niezbyt wysokiej, lekko poszerzonej w części górnej główce z rondem raczej wąskim, o  podwiniętych ku górze bokach. Jego główkę zdobiła zwykle ciemna

wstążka.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Kapelusz męski

Koszula + spodnie

Początkowo koszule były szyte z lnianego płótna samodziałowego, pod koniec  XIX  wieku coraz częściej z bawełnianych płócien fabrycznych. 

Zawsze miały krój przyramkowy, wykładany kołnierzyk, rękawy wykończone wąskim mankietem. Były długie, sięgały aż do kolan, najczęściej noszono je wypuszczane na spodnie. 

Używano dwa rodzaje spodni, oba o bardzo prostym kroju. Najczęściej przeznaczano  na ich wykonanie lniane płótna samodziałowe. Tylko zamożni gospodarze, szczególnie zimą, przywdziewali spodnie sukienne zwykle w kolorze granatowym. Nogawki spodni wpuszczano w cholewy butów.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Wykrój koszuli męskiej:
a - przód; b - plecy; c - rękawy, d - kliny wszywane pod pachami; e - przyramki; f - mankiety, g – kołnierzyk, rys. Elżbieta Piskorz-Branekova 

2. Mężczyzna w koszuli wypuszczonej na lniane spodnie, Oskar Kolberg, Mazowsze, t.24,cz,1,Kraków,1885 r.

Okrycia wierzchnie (sukmany, kaftany bez rękawów)

Do stroju wilanowskiego najpowszechniej noszono sukmany w kolorze granatowym lub ciemnoniebieskim, miały one krój kontuszowy.

Zdobiły je odszycia z czerwonego sukna na dwudzielnym, przyszytym na płasko kołnierzu, klapkach kryjących wpuszczane kieszenie i  wykańczających rękawy oraz szamerunek z granatowego sznureczka tudzież rzędy, także granatowego wyszycia ściegiem zakopiańskim.

Zapinano je na błyszczące, metalowe guziki. Sukmany przepasywano gładkimi czerwonymi lub pasiastymi pasami o szer. ok.20 cm i długości 350 cm.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz Branekova

1. Wykrój sukmany:
a - przód i część pleców (skroić dwa razy); b - część pleców z tzw. słupem; c, d - części rękawa (skroić dwa razy); e - kołnierz; f - klapka do kołnierza (skroić dwa razy), rys. Elżbieta Piskorz-Branekova.

2. Mężczyźni z okolic Wilanowa w sukmanach, z odznakami władzy wójtowskiej i sołtysiej, pocztówka, przed 1917 r.

3. Mężczyzna w kaftanie bez rękawów, Oskar Kolberg, Mazowsze, t.24,cz,1,Kraków,1885 r.

Kaftany bez rękawów, noszone zwykle przez młodych mężczyzn jako okrycie wierzchnie lub zakładane pod sukmanę, miały identyczny krój i zdobienia. Od sukman różniły się jedynie tym, że nie miały rękawów. 

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Strój wilanowski

Strój wołomiński

Strój wołomiński

Encyklopedia stroju ludowego

Stroje ludowe

Encyklopedia haftu

Biżuteria ludowa