2017-01-14 Strój opoczyński

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój opoczyński. Strój ten był noszony w regionie opoczyńskim, położonym nad rzeką Pilicą i jej dopływami na terenach przechodzących łagodnie od pasma Gór Świętokrzyskich ku równinnemu Mazowszu.

Ziemie tego obszaru były średnio urodzajne i dawały niezbyt wysokie plony, natomiast ważnym bodźcem dla rozwoju na tym terenie tkactwa, a w efekcie i stroju regionalnego była hodowla owiec rozwijająca się świetnie dzięki nadrzecznym łąkom.

Noszony tam strój podlegał różnym czasowym modom, zmiany dotyczyły przede wszystkim gamy kolorystycznej wełnianych, pasiastych tkanin samodziałowych (od czerwieni, poprzez pomarańczowy po wiśniowy, niebieski i zielony) i haftów (od liczonych po płaskie).

W regionie tym, jeszcze po II wojnie światowej nie tyle powszechnie noszono strój ludowy, ile żywym było ciągle jeszcze tkactwo i hafciarstwo.

STRÓJ KOBIECY
      
Nakrycia głowy
 
W początkach XX w. powszechnie, nie zależnie od stanu cywilnego kobiety nosiły wełniane chustki z frędzlami. Były one małe o (75 x 75 cm),  wiązano je w węzeł na karku. 

Najczęściej miały kolor niebieski, cielisty, orzechowy, z rzadka tylko były czerwone, zdobiły je motywy kwiatowe.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Chustka wełniana

Koszula

Miała krój przyramkowy. Była szyta pierwotnie z lnianych tkanin samodziałowych, potem z płócien bawełnianych.

Część górną, widoczną wykonywano zawsze z lepszej gatunkowo tkaniny. Koszula starszego typu  miała kołnierzyk mały i stojący, nowsza duży i wykładany.

Hafty w koszulach starszego typu były utrzymane w spokojnej tonacji (często czarne uzupełnione tylko innymi barwami), w nowszych gama kolorystyczna stała się bardzo szeroka.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1.Koszula kobieca nowszego typu z wykładanym kołnierzykiem i wielokolorowym haftem

2. Boże Ciało w Opocznie, 2001 r.

Suknia

Czyli spódnica z doszytym stanikiem, wykonana z wełnianych, pasiastych tkanin samodziałowych. Jej kolor był różny, w zależności od okresu kiedy ją noszono. W starszych samodziałach dominował kolor pomarańczowy, w późniejszych wiśniowy, różowy, zielony i niebieski.

Długość spódnicy odpowiadała szerokości tkaniny (pasy zawsze ułożone były pionowo), natomiast szerokość wahała się od 3,5 do 4 metrów. 

Stanik przystrajały zakładki oraz naszywane pionowo wzdłuż przodów i poziomo dla podkreślenia linii zszycia  aksamitki i pasmanterie.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Suknia

2. Młodzi ludzie z Sobawin, fot. z  1920 r.

3. Panny z Karwic, fot. Józefa Turlińska,1936 r.

Zapaska do pasa + Zapaska na ramiona

Suknię przepasywano zapaskami z wełnianych samodziałów w pionowe paski. Barwy, przeznaczanych na nie tkanin, zmieniały się podobnie jak tych używanych na suknie.

Starsze zapaski były pozbawione ozdób i mniej więcej tej samej długości co i suknia. Nowsze znacznie krótsze osłaniały tylko górną część spódnicy i miały długość ok. 50 cm. Zdobiły je naszycia z czarnej aksamitki. 

Przy zapaskach krótkich stosowano zasadę, że powinny mieć kolor kontrastowy w stosunku do sukni. 

 
Zapaska naramienna spełniała rolę okrycia wierzchniego. Noszono ją zarzuconą na ramiona lub głowę. Była szyta z pasiastego, wełnianego najczęściej pomarańczowego samodziału. Była duża, obszerna, wszyta w szeroką oszewkę. Jedynym jej zdobieniem bywały zakładki, umieszczone mniej więcej w połowie długości.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Zapaska

2. Państwo młodzi, fot. ok. 1939

3. Starsza kobieta w stroju, fot. Jerzy Adam Piskorz, 1968 r.

4. Dziewczyna w zapasce naramiennej, fot. ok. 1920 r.

5. Kobiety w zapaskach naramiennych, fot. Władysław Łosakowski, ok. 1920 r.

STRÓJ MĘSKI

Nakrycia głowy

Najczęściej noszono maciejówki czyli okrągłe czapki z granatowego lub czarnego sukna z czarnym lakierowanym daszkiem. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Czapka tzw. maciejówka

Koszula

Miała krój przyramkowy i była  szyta z lnianego samodziału. Te starszego typu miały przy szyi niewielki wykładany kołnierzyk i symetryczne rozcięcie na piersiach, zdobił je haft wielobarwny.

Nowsze posiadały stojący kołnierzyk, a na piersiach niesymetryczne rozcięcie przysłonięte tzw. napierśnikiem, przystrajał haft wielokolorowy lub biały.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Koszula męska z tzw. napierśnikiem 

2. Wykrój koszuli męskiej
a - przód; b - plecy; c -  rękaw (skroić dwa razy);  d - kołnierzyk stójka; e  -napierśnik - kawałek tkaniny nakładany na rozcięcie koszuli; rękawy; f - klin pod pachę (skroić dwa razy) ; g - połowa listwy wzmacniająca rozcięcie koszuli; h – mankiet (skroić dwa razy), rys.  Elżbieta Piskorz-Branekova.

Kamizelka + Kaftan

Kamizelka miała proste przody, przeznaczano na nie pasiaste, wełniane tkaniny samodziałowe, natomiast plecy kamizelki wykonywano z lnianego samodziału lub fabrycznej podszewki.

Była ona krótka, sięgała zaledwie do linii pasa, przy szyi wykończona   wykładanym kołnierzykiem z klapkami. Na każdym z boków miała jedną lub dwie kieszenie, zapięcie kryte lub na rząd guzików. Brzegi, krawędzie kołnierzyka i kieszeni obszywano czarną tasiemką.

Latem kamizelka założona na koszulę stanowiła odzież wierzchnią.

Kaftan męski w całości szyto z wełnianej, pasiastej, samodziałowej tkaniny. Jego krój był taki sam jak kamizelki, z tą tylko różnicą, że posiadał rękawy. Był pozbawiony ozdób lub przystrajany podobnie jak kamizelka. Noszono go samodzielnie lub zakładano na kamizelkę.  

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Przód kaftana męskiego

2. Wykrój kamizelki męskiej
a - plecy; b - przód (skroić dwa razy); c - klapka kieszeni (skroić dwa razy); d - kołnierz, rys.  Elżbieta Piskorz-Branekova.

Sukmana + Pas

Szyta była z białego sukna, odcinana w pasie, w części tylniej ułożona w fałdy, z wykładanym kołnierzem z klapkami, sięgała do kostek.

Zapinano ją na tzw. potrzeby czyli poziome pętlice z grubego, czarnego sznurka. Jej główną ozdobę stanowiły obszycia czarną taśmą na krawędzi prawej poły, brzegach rękawów w kształt mankietów, pleców z podkreśleniem cięć i fałd, a także kieszeni.

Zakładano ją bezpośrednio na koszulę lub na kamizelkę albo na kamizelkę i kaftan.

Wełnianym pasem o długości ok. 3 metrów wykonanym z wełnianej dzianiny opasywano zarówno kamizelki, kaftany jak i sukmany. Miały one kolor ciemnopomarańczowy, węższe końce wykończone frędzelkami, a przez całą ich długość biegły wiązki barwnych pasków.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Kaftan męski

2. Grupa ze wsi Kraśnica, fot.H. Poddębski, Wiedza o Polsce, t. III, Warszawa, brak daty wydania

3. Pas

Spodnie

Świąteczne  były szyte z kraciastego samodziału wełnianego. Robiono je z dwóch kawałków tkaniny zszytej pośrodku, w kroku w celu poszerzenia, wszywano  klin, rozporek umieszczony był z boku. Aby dopasować portki do figury nadmiar tkaniny, przed wszyciem w pasek, układano w fałdy rozmieszczone głównie w części tylnej. Nogawki tych spodni wkładano w buty z cholewami.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Spodnie

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Hafty opoczyńskie

Letnia Szkoła Haftu

Encyklopedia stroju ludowego

Stroje ludowe

Encyklopedia haftu