2017-02-28 Konkurs na Marzannę

Pierwszego dnia kalendarzowej wiosny, czyli 21 marca, w Polsce tradycyjnie topi się marzannę. Ale co właściwie symbolizuje marzanna? Jak powinna wyglądać kukła wykonana w zgodzie z tradycją i staropolskim obyczajem?

Fot. Archiwum muzeum - D. Krześniak

Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy odnieść się do odległej przeszłości. Historia słomianej lalki sięga czasów Słowian Zachodnich i wiąże się z boginią słowiańską, która symbolizowała zimę i śmierć.

Historycy przywołują wiele jej imion. Oprócz Marzanny określa się ją także takimi nazwami jak mora, morana, marenka, śmiertka, śmiercicha. Niezależnie od używanego imienia, kukła ta niosła ze sobą określoną symbolikę.

Uosabiała wszystkie nieszczęścia, wśród których prym wiodły sroga zima i towarzyszące jej choroby. Zwykło przyjmować się, że wszystko co złe, tkwiło właśnie w tej słomianej lalce. Aby wyzbyć się całego nieszczęścia kukłę topiono bądź palono. A najczęściej wykonywano i jedną i drugą czynność. Ot tak, dla pewności.

Fot. Archiwum muzeum - D. Krześniak

Palenie i topienie Marzanny

Z topieniem Marzanny, również obecnie, związane są różne przesądy: nie wolno dotknąć pływającej w wodzie kukły, bo grozi to uschnięciem ręki, obejrzenie się za siebie w drodze powrotnej może spowodować chorobę, a potknięcie i upadek – śmierć w ciągu najbliższego roku.

Osobną kwestię stanowił wygląd kukły. Marzanna musiała być ubrana według  konkretnych zasad i choć elementy stroju mogły być odmienne dla danej społeczności, stałym elementem była zawsze biała koszula, stanowiąca prawdopodobnie ślad słowiańskiej białej chusty żałobnej.

Zimową maszkarę ubierano często w strój druhny weselnej, czyli: białą bluzkę, gorset, kwiecistą spódnicę, fartuch, chustę na ramiona, korale, dziewczęcy wianek z kwiatów, a w słomiane warkocze wplatano barwne wstążki.

Co ciekawe, w wielu miejscowościach Śląska Opolskiego dziewczęta uczestniczące w obrzędzie miały stroje i wianki identyczne jak marzanna. Przebiegowi uroczystości towarzyszyło śpiewanie pieśni.

Płyń sobie Marzanno szumiącym potokiem,
Nad morze szerokie, nad morze głębokie…

Obrzęd kończył się przyniesieniem do wsi, również przy wtórze pieśni, ustrojonego gaika, zwanego też Maikiem, Nowym Latem czy Latkiem, Lateczkiem.

Była to gałąź sosnowa lub świerkowa, ozdobiona wstążkami, papierowymi ozdobami, świecidełkami, wydmuszkami, kwiatami, czasem z lalką przymocowaną do wierzchołka.

Fot. Archiwum muzeum - D. Krześniak

Chodzenie z gaikiem

Tak przybrany gaik - symbol wiosny, obnosiły dziewczęta chodząc po wsi od chaty do chaty, otrzymując w zamian od gospodyń obwarzanki, kawałki ciasta, jajka, niekiedy drobne pieniądze.

Oprowadzanie gaika miało sprowokować szybsze przybycie wiosny wraz z całą jej płodnością, a tym samym rozpocząć nowy cykl życia.

Aby ta efektowna i jakże barwna tradycja wykonywania kukieł symbolizujących zimę nie odeszła w zapomnienie, nie potrzeba wbrew pozorom wiele wysiłku. Wystarczy ją kultywować. Dlatego 21 marca 2017 r. w Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu odbędzie się konkurs na „Najciekawszą Marzannę” oraz towarzysząca mu impreza „Powitanie wiosny”.

Muzeum zachęca dzieci i młodzież do zabawy polegającej na wspólnym wykonywaniu słomianej lalki i zgłoszeniu uczestnictwa w konkursie.

Przed przystąpieniem do pracy należy zapoznać się z regulaminem konkursu, dostępnym na stronie www.mwmskasen.pl.

Grupa, zgłaszająca pracę do konkursu, powinna liczyć co najmniej 3 osoby (zachęcamy do wykonywania prac np. wśród uczniów jednej klasy lub grupy świetlicowej).

Wspólne tworzenie Marzanny to doskonała zabawa, a jednocześnie okazja do urzeczywistnienia najbardziej oryginalnych pomysłów.

Zgodnie z regulaminem konkursu prace powinny nawiązywać do zmiany pór roku – odejścia zimy i przybycia wiosny oraz symbolizować nieszczęścia, choroby, czy też zmartwienia trapiące ludzi w okresie zimowym.

Kukły można wykonać w oparciu o dowolną technikę - wszystkie pomysły są mile widziane. Należy jednak pamiętać, że poszczególne części pracy muszą być odpowiednio połączone, by uniknąć jej rozpadu.

Wszystkich wykonawców kukieł muzeum zachęca do zgłoszenia uczestnictwa i udziału w imprezie „Powitanie wiosny w skansenie”, 21 marca w godz. 10.00 – 14.00.

Właśnie wtedy wspólnie, w pięknych okolicznościach przyrody pożegnamy zimę i powitamy wiosnę.

Program imprezy przewiduje wiele atrakcji, między innymi: zwiedzanie terenu ekspozycji z przewodnikiem, przejażdżkę wozem i ognisko, przy którym będzie można upiec kiełbaski.

Nie zabraknie również prezentacji zgłoszonych do konkursu Marzann i wspólnego przemarszu nad rzekę. Tam oficjalnie uczestnicy zabawy pożegnają zimę poprzez zatopienie kukły.

Komisja Konkursowa wybierze trzy najwierniej uosabiające odchodzącą zimę Marzanny. Wykonawcy najciekawszych prac  otrzymają nagrody grupowe oraz dyplomy pamiątkowe.

Agnieszka Jezierska – Chalicka

Zobacz też:

Palenie Marzanny

Topienie Marzanny

Powitanie wiosny

Konopielka włóczebne

Gaik

Bocianie łapy

Zwyczaje i obrzędy/wiosenne

Muzea i skanseny\Sierpc-muzeum-wsi-mazowieckiej