2018-02-08 Skansen olenderski

Pierwszy w Polsce skansen dedykowany osadnictwu olenderskiemu zostanie udostępniony zwiedzającym po raz pierwszy w weekend 12-13 maja 2018 r. Znajdują się tam trzy zagrody, składające się z sześciu zabytkowych budynków mieszkalnych i gospodarskich.

Przeniesione zostały z terenu Doliny Dolnej Wisły i pochodzą z XVIII i XIX w.

Obiekty te są najcenniejszymi, zachowanymi przykładami architektury charakterystycznej dla osadników olenderskich.

Jest tam jeden z trzech ocalałych na tym terenie domów podcieniowych, zbudowany we wsi Kaniczki w 1757 r.

Fot. Archiwum muzeum

1. Dom podcienowy ze wsi Kaniczki

2. Zagroda Niedźwiedzia

Znajduje się tam też jedyna zachowana do dziś zagroda z częścią mieszkalną, inwentarską i stodołą pod jednym dachem - pochodzi ze wsi Niedźwiedź (ok. 1790 r.), a także jedyny wolno stojący spichlerz z Wielkiego Zajączkowa z początku XIX w.

Zagrody zostały wzbogacone małą architekturą w postaci piwniczek, studni i płotów, obsadzone zielenią i uzupełnione przydomowymi ogródkami i sadami.

Główna droga została wytyczona wzdłuż wału przeciwpowodziowego zabezpieczającego koryto Wisły, w poprzek której powstały równoległe pasy pól, które oddzielają kanały odwadniające, obsadzone wierzbami.

Na powierzchni ponad 5 ha, został zrekonstruowany fragment wsi o najbardziej charakterystycznym dla osadnictwa olenderskiego układzie, czyli tzw. rzędówki bagiennej.

Fot. Archiwum muzeum

Olenderski Park Etnograficzny

Lokalizacja Parku nie jest przypadkowa. Wielka Nieszawka posiada bogatą historię związaną z menonitami i osadnictwem olenderskim.

Ich obecność została odnotowana w tej wsi już na początku XVII w., a do końca II wojny światowej był to jeden z głównych ośrodków życia tej społeczności, która założyła tu gminę wyznaniową wraz z domem modlitwy.

Pozostałością po nich jest włączony w obręb Parku cmentarz menonicki, do niedawna zniszczony i zaniedbany, obecnie uporządkowany z wyeksponowanymi nagrobkami.

Olenderski Park Etnograficzny należy do Muzeum Etnograficznego w Toruniu.

xxx

Zagroda z Kaniczek, pochodzi z 1757 r. Data ta jest zachowana wraz inicjałami budowniczego i właściciela nad frontową, podcieniową wystawką, wspartą na czterech słupach.

Zagroda ta jest jednym z ostatnich, podcieniowych domów zachowanych na terenie Doliny Dolnej Wisły. Posiada ona część mieszkalną w konstrukcji wieńcowej oraz murowaną część inwentarską.

We wnętrzu głównej izby na jednej ze ścian zachowała się tapeta z ażurowym wzorem z 1910 r. Tutaj też został odtworzony kaflowy piec z ozdobną koroną.

Do ściany szczytowej budynku została dostawiona altana. W założeniach zagroda, poprzez jej wyposażenie, będzie obrazować status majątkowy bogatego chłopa nadwiślańskiego z początku XX w.

Wraz z zagrodą z Kaniczek na wspólnym siedlisku znajdują się wolnostojące budynki gospodarcze i dom robotniczy. Stodoła z Wielkiego Wełcza pochodzi z 1841 roku, o czym świadczy data wycięta na wiatrowskazie.

Budynek ten posiada konstrukcję szkieletową, odeskowaną z zewnątrz, z dachem krytym słomą. We wnętrzu centralnie znajduje się klepisko, po bokach z sąsiekami.

Spichlerz z Wielkiego Zajączkowa został zbudowany na początku XIX w. w konstrukcji szkieletowej, ze ścianami oszalowanymi pionowo deskami i dachem pokrytym dachówką.

We wnętrzu, na obu kondygnacjach solidna konstrukcja pozwalała na składowanie znacznych ciężarów. Spichlerz ten jest ostatnim przykładem budynku tego typu w pasie nizin nadwiślańskich.

Dom dla robotników rolnych z Mątowskich Pastwisk, został zbudowany w 1827 r., na co wskazuje inskrypcja z datą zachowaną w nadprożu drzwiowym głównego wejścia. Ściany wzniesione w konstrukcji wieńcowej, wspierają dach pokryty dachówką. Budynek ten to jedyny zachowany przykład drewnianego domu robotniczego. We wnętrzu znajdują się dwie izby, mała sień i kuchnia.

Zagroda z Niedźwiedzia, pochodzi z 179? r., o czym świadczy zachowana inskrypcja w głównej izbie. Jest przykładem jednobudynkowej, liniowej, drewnianej zagrody. Jako jedyna w całym pasie nadwiślańskim posiada zachowaną część mieszkalną i inwentarską w konstrukcji wieńcowej oraz szkieletową stodołę pod jednym dachem.

Obiekt ten został posadowiony na terpie, tj. sztucznie usypanym wzniesieniu, zabezpieczającym siedlisko przed powodzią. We wnętrzu głównej izby zachował się oryginalny, kaflowy piec zwieńczony ozdobną koroną. Projekt zagrody zakłada odtworzenie jej na okres końca XIX w.

Zagroda z Gutowa, pochodzi najprawdopodobniej z przełomu z przełomu XVIII i XIX wieku. Pod jednym dachem znajduje się część mieszkalna wzniesiona w konstrukcji wieńcowej oraz część inwentarska, murowana z cegły.

Cechą charakterystyczną zagrody jest zabudowana wystawka od frontu oraz bogate wyposażenie głównej izby: szafa wnękowa, piec kaflowy z ozdobną koroną oraz portal drzwiowy.

Tu też znajdują się malowane deski podsufitowe z napisami przedstawiającymi cytaty z Biblii luterańskiej, różne przysłowia i powiedzenia.

W obu izbach jest zaplanowana wystawa poświeconą religii protestanckiej i osadnictwu olęderskiemu w Polsce.

Cmentarz jest położony w północno-zachodniej części Parku Etnograficznego, tuż przy drodze prowadzącej od wsi w kierunku wału przeciwpowodziowego (ul. Mennonitów).

W rzucie poziomym nekropolia przyjmuje plan nieregularnego prostokąta zajmując powierzchnię 0,35 ha. Był użytkowany co najmniej od początku XIX wieku do roku 1945 przez okoliczną ludność, ewangelików i menonitów.

Po ich wyjeździe (po II wojnie światowej), cmentarz przestał pełnić funkcję nekropolii stopniowo popadając w ruinę. W okresie lipiec-wrzesień 2015 r. Muzeum przeprowadziło na cmentarzu prace porządkowo-konserwatorskie. Usunięto większość dzikich krzewów i drzew oraz zdjęto wierzchnią warstwę ziemi.

Dzięki temu odkryto kilka całych i wiele luźnych fragmentów tumb i stelli grobowych, krzyży, tablic i ogrodzeń oraz uchwycono rozplanowanie cmentarza. Odsłonięte nagrobki postawiono i oczyszczono, a ich luźne fragmenty złożono w całość. Wytyczono główne aleje, a obszar cmentarza uporządkowano. Planuje się uzupełnienie zadrzewienia, oraz urządzenie osobnego lapidarium.

Zobacz też:

Zabytki olenderskie

Świat Olendrów