2012-07-29 Wyplatania koszyka

Jak zrobić koszyk z korzeni sosny podpatrzyliśmy w Kaszubskim Parku Etnograficznym we Wdzydzach Kiszewskich podczas Jarmarku Wdzydzkiego. Metoda wydaje się być prostą. Jednak trzeba dużo wprawy, aby korzenie sosny zamieniły się w zgrabny koszyk na różne drobiazgi.

Fot. Archiwum własne

1. Naczynia z korzeni sosny

2. Pokaz wyplatania koszyka

Korzenie sosny były bardzo popularnym surowcem plecionkarskim do XIX w. Używano też do tego celu korzenie świerka oraz jałowca, które odznaczają się wyjątkowo dużą trwałością, wytrzymałością i lekkością.

Po surowiec udajemy się w tereny, porośnięte sosnami, świerkami lub jałowcem. Kopiemy pod wybranym drzewem i wycinamy cienkie korzenie. Bez obaw – nie uszkodzimy drzewa czy krzewu. Jak mówią starzy plecionkarze, taka przecinka wychodzi roślinie na dobre, jak zaobserwowali – po takim zabiegu zachowuje się jakby była zaszczepiona. Staje się bujniejsza, zieleńsza.

Fot. Archiwum własne

1. Korzenie sosny

2. Moczenie korzeni w wodzie

Gdy już nazbieraliśmy korzeni, trzeba je przed użyciem okorować za pomocą noża. Parzono je też lub moczono w wodzie, aby nabrały wiotkości. Następnie łupane je na cienkie, wąskie pasma.

Plecenie koszyka podobne jest do tkania materiału. Jest wątek i osnowa. Podpatrzyliśmy wykonanie koszyka techniką krzyżykowo-żeberkową. Szkielet koszyka, czyli jego osnowę, tworzą stosunkowo masywne żebra, pomiędzy które wplata się wątek, czyli przygotowane paski korzeni.

Fot. Archiwum własne

Szkielet koszyka z mocowaniem zwanym oczkiem

Najpierw wyplatamy dwa kółeczka, które ze sobą krzyżujemy. Okrąg po zewnętrznej stronie wybieramy na rączkę koszyka. Jak już mamy dwa skrzyżowane kółka, musimy je ze sobą umocować. W tym celu wykonujemy oczko, które nie tylko jest elementem ozdobnym naszego koszyka, ale zarazem podtrzymuje żeberka przed przemieszczaniem się.

Następnie dokładamy odpowiednią ilość żeberek w zależności od tego, jakiej wielkości chcemy uzyskać koszyk. Najpierw możemy dołożyć trzy, wtykając je w nasze oczko, kolejne w miarę potrzeb. Następnie zabieramy sią za oplot. Przygotowane korzenie sosny przeplatamy raz z jednej strony, raz z drugiej naszych żeberek – to tak jakbyśmy tkali materiał.

Są jeszcze dwie inne techniki wyplatania. Jedna z nich - krzyżykowo-taśmowa (gdy pleciemy z drewna, kory, łyka, także korzeni). Wątek i osnowa wykonane są z identycznych, krzyżujących się elementów. Dzięki tej metodzie wykonuje się bardzo gęste, zwarte plecionki. Wyplata się w ten sposób: misy, dzbany, talerze, torby, także kosze czy łubianki.

Fot. Archiwum własne

Ścisły splot plecionki

Wytrawni plecionkarze potrafią tak gęsto utkać dzban czy inne naczynie, że można w nim nawet wodę nosić i nie przecieknie nawet jedna kropla. Pod wpływem wody korzenie pęcznieją, tworząc nieprzepuszczalną powierzchnię.

Druga technika to spiralna inaczej warkoczowa. Wykorzystuje się tę metodę w produkcji wyrobów słomianych, przeplatanych wątkami wiklinowymi, łykowymi, korzeniowymi lub drewnianymi. Wykonywano tym sposobem duże kosze zasobowe do przechowywania ziarna, beczkowate pojemniki na mąkę, groch, proso, ale także na bieliznę, misowate opałki do formowania bochenków chleba, maty, słomianki, ule.

Fot. Archiwum własne

Ule wyplatane techniką spiralną - skansen we Wdzydzach Kiszewskich

Powrózła (wałki, warkocze) układano jeden na drugi i przewlekano poprzecznie pomiędzy nimi pasma wątków. Dna koszy wyplatano oddzielnie w kształcie ślimacznicy, potem je przyszywano do ścian, mniejsze wyplatano w całości. Techniką spiralną wykonywano również naczynia z korzeni.

Jak wypleść koszyk