2012-09-11 Strój biskupiański

W stroju biskupiańskim bardzo charakterystyczne i ciekawe są nakrycia głowy: kopki, herkulandy i budy. Można im się przyjrzeć na wystawie czasowej w Muzeum Rolnictwa w Szreniawie. Szczególnie interesujące są kopki – tiulowe, haftowane czepki.

Fot. Archiwum własne - wystawa w muzeum w Szreniawie

1. Kopki kobiece

2. Kopka dziewczęca

3. Tylna strona kopki

Do dzisiaj we wsiach Biskupizny pracują „kopczorki”, które potrafią je uszyć i wyszywać na nich piękne hafty. Posiadły też sztukę konserwowania kopek. 

Tiulowy czepek może być z okapem lub bez. Okap to tiulowa, haftowana falbanka z tyłu kopki w kształcie skrzydeł. Jej brzegi są wykończone dużymi zębami, zdobione haftem. Zarówno kopka jak i okap są bardzo mocno ukrochmalone, są więc sztywne i utrzymują się w uformowanym kształcie.

Fot. Archiwum własne

1. Kopka z okapem

2. Kryza - kołnierz tiulowy

3. Kopka z okapem

4. i 5. Środek kopki  

Jak zrobić taką kopkę? Otóż wycinamy dwa pasy z tiulu o szerokości 5 cm i długości 4 m. Zszywamy je, krochmalimy, a następnie układamy w harmonijkę i mocujemy wokół denka w kształcie półkola.

Z tyłu przymarszczamy tiulową falbankę. Doszywamy wiązania z tiulu lub wstążki. Kopkę zawiązujemy pod brodą, robiąc wielką kokardę. 

Ale kopka nie wystarczy, aby przyozdobić głowę. Biskupianki zakładają na szyję jeszcze kryzę, czyli tiulowy kołnierz.

Fot. Archiwum własne - wystaw w muzuem w Szreniawie

Haftowana kryza

Tak samo jak okap, kryzy są zakończone na końcach dużymi zębami, zdobionymi haftem - wykonuje się go ściegiem przed igłą. Krawędzie obdzierguje się ściegiem dzierganym.  Natomiast haft właściwy wykonuje się różnymi ściegami: za igłą, dzierganym, atłaskiem, okrętką. Do wyszywania na białym tiulu używa się białych nici bawełnianych.

Dawniej, w uroczyste dni Biskupianki zakładały na kopkę jeszcze budy czyli chustę we wzory tureckie, specjalnie złożoną i usztywnioną. Takie przybranie głowy mogło mieć nawet do 30 cm wysokości.

Fot. Archiwum własne - wystawa w muzeum w Szreniawie

1. Budy

2. Strój mężatki z budą  

3. Strój mężetek z budą

4. i 5. Inny sposób nakrywania głowy mężatki

Na jednym z archiwalnych zdjęć wystawy, Biskupianki w kopkach i burdach witały prezydenta II RP Ignacego Mościckiego.

W stroju biskupiańskim były też chusty robocze zwane herkulandy, które Biskupianki zakładały do prac polowych, szczególnie przy sianokosach, żniwach i w bardziej upalne letnie dni.

Fot. Archiwum własne - wystawa w muzeum w Szreniawie

1. Strój biskupiański roboczy

2. Jeden ze sposobów wiązania chusty na głowie

Herkulandy to chusty płócienne białe lub w drobne wzorki. Mają specyficzny krój. Składają się z usztywnionego poprzez złożenie i przestebnowanie dwóch lub trzech warstw płótna daszka o kształcie prostokąta i wymiarach ok. 20x50 cm.

Fot. Archiwum własne - wystawa w muzeum w Szreniawie

Daszek łączy się z pojedcynczym prostokątnym lub półowalnym kawałkiem płótna, luźno opadającym na kark i plecy.

Od spodu do herkulandki są doszyte cztery tasiemki. Dwie służą do zawiązywania chusty pod brodą, a dwie, umieszczone nieco bardziej z tyłu, umożliwiają jej umocowanie pod włosami, zwiniętymi w ósemkę nad karkiem.

Dzięki takiemu rozwiązaniu lekki powiew wiatru chłodził głowę w czasie pracy, a silniejszy nie zdzierał chustki z głowy. 

Kopka biskupiańska

Zobacz też:

1. Czepce kujawskie http://wiano.eu/article/1122

2. Strój kadzidlański, a w nim chusta kurpiowska http://wiano.eu/article/661

3. Kultura Kociewia, a w nim czepce mężatek http://wiano.eu/article/1022

4. Hymn biskupiański http://wiano.eu/article/1836