2012-09-20 Praca kowala

Jak kowal zręcznie kuje żelazo i wyrabia podkowę można było zobaczyć w skansenie w Maurzycach koło Łowicza podczas festynu z okazji Europejskich Dni Dziedzictwa. Aby uformować podkowę, kowal musiał wielokrotnie podgrzewać żelazo i kuć póki ono było gorące.

Fot. Archiwum własne - pokazy w skansenie w Maurzycach

1. Wykuwanie podkowy

2. Gotowe podkowy

Uczestnicy festynu chętnie przystawali, aby zobaczyć nie tylko pracę kowala, ale także zestaw narzędzi, które trzeba było użyć do uformowania podkowy.

Kowal specjalnymi szczypcami przytrzymywał gorący kawałek żelaza, układał go na kowadle, lekko wysuwając końcówkę poza powierzchnię tegoż kowadła. Dzięki temu końcówka po wpływem uderzeń wyginała się i powstawał hacel – hak na końcu podkowy. Także ostry szpic kowadła służył do wyginania gorącego pręta.

Fot. Archiwum własne - pokazy w skansenie w Maurzycach

1. Wyginanie podkowy

2. Palenisko, w którym kowal rozgrzewał pręt

3. Palenisko na potrzeby pokazu

Kucie młotkami jest podstawową techniką do formowania metalu. Różnego rodzaju kształtowniki lub sztance o specjalnie ukształtowanych powierzchniach były używane do modelowania elementów zdobniczych lub tych, które wymagały dokładniejszej obróbki.

Podkowa to najbardziej charakterystyczny wyrób kowalski. Dawniej kowal podkuwał konie. Zakładał podkowy, aby chronić kopyta końskie przed zdzieraniem w czasie prac polowych.

Zestaw do podkucia koni składał się z młotka widłaka do wyciągnięcia hufnali czyli gwoździ do przybijania podków do kopyt, pilnika zdzieraka – do wyrównywania kopyta, obcęgów, noża lub struga do kopyt końskich, narzędzi służących do pielęgnacji, czyszczenia i obcinania kopyt, klucza przykręcającego i wykręcającego z podkowy hacele – hak na końcu podkowy, tępora (walec żelazny) – rodzaju babki, używanego przy obcinaniu hufnali, koziołka kopyto podczas czyszczenia, kleszczy do badania chorych miejsc i fajki, tzw. dudka, która w trakcie podkuwania zakładana była na wargę narowistym koniom.

Obok podków wiejscy kowale produkowali siekiery, gwoździe, łańcuchy, rygle i naprawiali proste narzędzia rolnicze oraz wykonywali też proste prace ślusarskie.

Obok kowalstwa użytkowego rozwijało się też na wsi od XIX wieku kowalstwo artystyczne. Na przykład w drzwiach zamiast drewnianych zaczęły pojawiać się ozdobne, metalowe klamki. Na cmentarzach zaczęto też stawiać okazałe, o rozbudowanej formie, metalowe krzyże.

Chłopi jeździli na jarmarki eleganckimi powozami, które miały wiele metalowych, ozdobnych elementów. Także zaczęto stawiać w domach metalowe lichtarze i świeczniki.

Fot. Archiwum własne - pokazy w skansenie w Maurzycach

Kowalstwo artystyczne - metalowa róża

Mechanizacja wyparła kowalskie rzemiosło. Zniknęły ze wsi kuźnie, których według spisu z 1937 r. było w Polsce ponad 32 tys. Dzisiaj kuźnie i pracę kowali możemy oglądać praktycznie tylko w skansenach. To co pozostało z dawnego rzemiosła i całkiem nieźle się obecnie rozwija to kowalstwo artystyczne.

Wykuwanie podkowy