2012-10-05 Gręplowanie wełny

Wełnę, którą pozyskiwano ze strzyżenia owiec, trzeba było oczyścić z roślinnych zanieczyszczeń i gręplować tzn. rozczesać za pomocą specjalnego przyrządu zwanego gręplem lub grzebienia, aby móc ją potem uprząść na kołowrotku.

Jak to dawniej to robiono, podejrzeliśmy w skansenie w Maurzycach koło Łowicza.

Fot. Archiwum własne

1. Owcza wełna po strzyżeniu

2. Owcza wełna - oczyszczona, wyczesana, uprzędzona na kołowrotku

Owce strzyżono zazwyczaj dwa razy do roku specjalnymi nożycami, które w niezmienionej formie dotrwały do dzisiaj. Obecnie wykorzystuje się specjalne maszynki.

Wełna prosto z owcy jest sprasowana, zbita. Aby przygotować ją do przędzenia, należało ją rozluźnić. W tym celu kawałeczek zbitej wełny kładziono na drewnianym przyrządzie podobnym do szczotek zwanym gręplem. Są to dwie kwadratowe deseczki z nabitymi gwoździami. Na jedną nakłada się wełnę, drugą się rozczesuje.

Fot. Archiwum własne

Grępla do rozczesywania wełny

Niemniej w przerobie wełny pojęcie czesania przyjęło się tylko do gręplowania wełny na grzebieniach. Jest to metoda starsza. Grzebienie są bardziej wszechstronne, choć mniej wydajne.

Ale dzięki grzebieniom pozbywamy się bardzo krótkich włosów, które w wyrobie wełnianym wysokiej jakości nie są pożądane, bo potem wychodzą na ubraniach (tzw. koty).

Fot. Archiwum własne

Grzebienie do rozczesywania wełny

Na grępli nie pozbywamy się krótkich włosów, wszystkie zostają i trafiają do ubrania. Ale wtedy powstaje wełna gorszej jakości tzw. zgrzebna.

Później w obróbce wełny zaczęto stosować maszyny, złożone z metalowych walców z kolcami, napędzanymi ręcznie za pomocą korby.

Do wstępnej obróbki wełny zalicza się też pranie w letniej wodzie z dodatkiem sody, a następnie płukanie kilkakrotne.

Potem wełnę trzeba uprząść na kołowrotku, aby powstały nici. Do tkania na krosnach stosuje się nić pojedynczą. Włos tej nici ma tendencje do powracania do naturalnego skrętu, ale w tkaniu to nie przeszkadza. Nić jest bowiem na krosnach naprężona.

Fot. Archiwum własne

1. Przędzenie na kołowrotku

2. Nić z owczej wełny

3. Deseczka - najprostsze krosno tkackie

4. Komplet kwadratów - najprostsze krosno tkackie

5. Krajki utkane na prostych krosnach tkackich

Ale w dziewiarstwie (druty, szydełko) takie skręcanie nici jest już nie pożądane. Aby temu zapobiec przędzie się nić o połowę cieńszą, potem drugą, a potem skręca się na kołowrotku te dwie nici razem, ale już w przeciwnym kierunku do pierwszego splotu.

Gręplowanie wełny