2013-11-13 Żydzi na Śląsku

Ślady niemieckich Żydów do dzisiaj widoczne są na Śląsku. Aby przybliżyć to dziedzictwo Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu zorganizowało wystawę fotografii dokumentalnych Piotra Piluka.

Zdjęcia pokazują zabytki z dziewiętnastego i dwudziestego wieku, m.in. cmentarze żydowskie we Wrocławiu, Legnicy i Wałbrzychu, wrocławską Synagogę Pod Białym Bocianem, szpital żydowski we Wrocławiu.

Fot. Archiwum muzeum - Piotr Piluk

Synagoga w Opolu  

- Na wybranych, reprezentatywnych przykładach chcę pokazać zabytki żydowskie i wyjaśnić ich znaczenie w kontekście historycznych związków z Berlinem. Berlin w dziewiętnastym wieku stanowił centralny ośrodek oświecenia żydowskiego (Haskali) w Niemczech i wpływał na społeczności żydowskie Wrocławia i innych śląskich miast – wyjaśnia autor zdjęć.

Istotną cechą fotografii Piotra Piluka jest ich dopracowana estetyka, choć przede wszystkim mają one charakter dokumentalny.

Fot. Archiwum muzeum - Piotr Piluk

1. Cmentarz żydowski w Kłodzku

2. Szpital żydowski we Wrocławiu

Wystawie towarzyszy katalog z wybranymi fotografiami oraz tekstami omawiającymi prezentowane zagadnienie; zaplanowano także cykl wykładów.

Wystawa będzie prezentowana także w innych miastach Dolnego Śląska, Polski oraz poza jej granicami. We Wrocławiu otwarcie ekspozycji nastąpiło w 75 rocznicę Nocy Kryształowej tj. 9 listopada. Fotografie można będzie oglądać do 8 stycznia 2014 r. 

***

Noc Kryształowa (niem. Kristallnacht) to pogrom ludności żydowskiej w Niemczech, który miał miejsce w nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku, również w większości miast Dolnego Śląska, który wówczas znajdował się w granicach III Rzeszy.

Pogrom zainicjowały władze państwowe i miał on zorganizowany charakter. Wielu historyków uważa, że była to zapowiedź Holokaustu w Europie i trudno nie zgodzić się z tą tezą.

Szykany wobec Żydów mieszkających w Niemczech trwały od 1933 roku, kiedy władzę w kraju przejęła NSDAP.

Bezpośrednim pretekstem do pogromu był zamach, którego dokonał 3 listopada 1938 roku Herszl Grynszpan – jego ofiarą stał się Ernst von Rath, sekretarz ambasady niemieckiej w Paryżu.

Rodzina Grynszpanów, emigrantów żydowskich z Polski, mieszkała od 1911 roku w Hanowerze i została zmuszona do opuszczenia Niemiec po dojściu do władzy NSDAP. Fakt ten skłonił Herszla Grynszpana do zamachu.

Propaganda niemiecka wykorzystała tę okoliczność do uzasadnienia pogromu ludności żydowskiej na niespotykaną dotąd skalę.

Ta noc z 9 na 10 listopada 1938 roku jest kojarzona przede wszystkim z płonącymi synagogami – Niemcy zniszczyli ich kilkaset, także w dolnośląskich miastach. Ponadto zbezcześcili niemal wszystkie cmentarze żydowskie oraz zniszczyli kilka tysięcy sklepów i mieszkań żydowskich w całych Niemczech.

Życie straciło blisko stu Żydów, a ponad dwadzieścia tysięcy wkrótce zostało osadzonych w obozach koncentracyjnych. Pogrom ten miał skłonić niemieckich Żydów do jak najszybszej emigracji i usprawiedliwiać legalny zabór ich mienia.

Noc Kryształowa zapoczątkowała eksterminację Żydów w latach dyktatury hitlerowskiej i podczas drugiej wojny światowej.

Dwa istotne symbole Zagłady i pamięci o niej znajdują się w Berlinie: Nowa Synagoga, która została zniszczona podczas Nocy Kryształowej, ale szczęśliwie odbudowana trochę ponad 20 lat temu oraz Pomnik Pomordowanych Żydów Europejskich – niemal w samym sercu niemieckiej stolicy.

***

O autorze:
Piotr Piluk jest fotografem, publicystą i dokumentalistą realizującym od wielu lat własny projekt „Ślady obecności” przedstawiający relikty żydowskie w miastach Europy Środkowej i Wschodniej.

Swoje fotografie w różnych formach prezentował i publikował w Polsce, Niemczech, Anglii, Bułgarii, Szwecji, USA i na Ukrainie.

Jest działaczem warszawskiego oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.

W 1996 roku otrzymał nagrodę na VII Festiwalu Mediów w Łodzi „Człowiek w zagrożeniu” za cykl artykułów „Kronika Dolnośląska”, drukowanych w „Słowie Żydowskim”, z którym współpracował od 1992 roku.

Od 2007 roku jest redaktorem działu polskiego „Słowa Żydowskiego”, miesięcznika wydawanego przez ZG TSKŻ w Warszawie. Ponadto za swoje publikacje otrzymał jeszcze kilka innych nagród.

Regularnie współpracuje z Centrum Historii Miejskiej we Lwowie, jest członkiem Rady Fundacji Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu oraz pisze dla „Miasteczka Poznań”.

W kręgu jego zainteresowań znajduje się jidyszystyka, niemcoznawstwo, sztuka XIX i XX wieku. Był dwukrotnym stypendystą YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku (2002, 2003) i Goethe Institut w Berlinie (2004, 2005).

W 2010 roku współorganizował konferencję „Nowe perspektywy. Niemcy i Żydzi w Polsce po 1989 roku” (w Opolu i Warszawie). Prywatnie zaś jest miłośnikiem Wrocławia i Dolnego Śląska.

Zobacz też:

Żydzi na Pomorzu http://wiano.eu/article/1289

Wycinanka żydowska http://wiano.eu/article/540

Kultura Ormian http://wiano.eu/article/1071

Polska wielu kultur http://wiano.eu/article/2273