2014-05-26 Kresy - Jan Bułhak

Vilna/Wilno/Vilnius i Wileńszczyzna w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka – pod takim tytułem została zorganizowana wystawa w Gdańskiej Galerii Fotografii. Dawne Kresy - widoki miasta i krajobrazy Wileńszczyzny możemy oglądać do 18 lipca.

Jan Bułhak (1876–1950) jest uznany za jednego z najwybitniejszych fotografów oraz animatorów życia artystycznego działających w Polsce w pierwszej połowie XX wieku.

Fot. Archiwum muzeum

1. Wilno - Okolice Ostrej Bramy - Jan Bułhak

2. Wilno - były ratusz - Jan Bułhak

Jako wielki miłośnik polskiego krajobrazu wysmakowanymi kadrami rejestrował piękno Wilna i Wileńszczyzny oraz polskich miast. Utrwalone widoki miast i krajobrazy zapisały się w świadomości następnych pokoleń dzięki licznym reprodukcjom fotografii w postaci odbitek, kart pocztowych, diapozytywów oraz upowszechnianiu ich w prasie, katalogach i książkach.

Prezentowana w Gdańskiej Galerii Fotografii wystawa zawiera wykonane w technice bromowej fotografie, karty pocztowe oraz multimedialne wizerunki szklanych diapozytywów autorstwa Jana Bułhaka znajdujące się w Kolekcji Fotografii Kresowej Działu Fotografii Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Wszystkie prace pochodzą z lat 1910–1934.

Z bogatego zbioru fotografii Jana Bułhaka zostały wybrane te, które dotyczą Wilna i Wileńszczyzny i ukazują piękno podwileńskich krajobrazów oraz architekturę miasta, zwłaszcza okolic Ostrej Bramy.

Na wystawie zostały zaprezentowane w formie prezentacji multimedialnej wizerunki 40 szklanych diapozytywów z lat 1910–1920. Diapozytywy przedstawiają widoki okolic podwileńskich (jezioro Zielone, Zamek w Trokach) oraz fasady i wnętrza kościołów z ukazanymi detalami architektonicznymi.

W zbiorze diapozytywów Jana Bułhaka znajdują się również wizerunki Ostrej Bramy, Pałacu Biskupiego, Uniwersytetu Stefana Batorego z przyległym dziedzińcem Piotra Skargi i Marcina Poczobutta oraz widok Sali Smuglewicza, w której znajdowały się uniwersyteckie czytelnia oraz biblioteka.

Wystawa jest wzbogacona publikacjami autorstwa Jana Bułhaka, takimi jak: Wędrówki fotografa w słowie i obrazie (1935), Fotografia ojczysta (1951) oraz oryginalnym maszynopisem wspomnień Jana Bułhaka pt. Kraj lat dziecinnych, którego jeden z siedmiu egzemplarzy posiada Dział Fotografii Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Jan Bułhak to wybitny teoretyk i pedagog, który wniósł ogromny wkład w organizację polskiego życia artystycznego skupionego na medium fotograficznym.

Jest uznawany za jednego z czołowych polskich piktoralistów i twórcę polskiej fotografii artystycznej.

Dzięki jego kontaktom z głównymi przedstawicielami piktoralizmu, zrzeszonymi w Foto-Klubie w Paryżu, Polska zyskała pierwsze teoretyczne rozprawy poświęcone fotografii. W 1929 roku artysta ogłosił termin „fotografika”, który uznano za równoznaczny z pojęciem fotografii artystycznej.

Użyte w tytule wystawy sformułowanie „obrazy fotograficzne” sugeruje malarskość prezentowanych fotografii, które są niczym malowane obrazy, z doskonałą kompozycją kadru i mistrzowskim warsztatem. Tymi walorami Bułhak wprowadził fotografię w obszar sztuk pięknych.

Fot. Archiwum muzeum

Okolice Wilna - Jan Bułhak

Wystawa polskiego artysty ma wartość dokumentalną, historyczną i sentymentalną. Fotograficzne obrazy Jana Bułhaka zarejestrowały Kresy, tereny terytorialnie należące do Polski w czasach II RP (1918–1945), a które po II wojnie wcielone zostały do ZSRR jako część republik Ukrainy, Białorusi i Litwy.

Po zakończeniu II wojny światowej wiele polskich rodzin opuściło Wileńszczyznę i zamieszkało w Polsce. Wraz z nimi m.in. na terenie Trójmiasta znalazły się pamiątki rodzinne, albumy z fotografiami.

Wiele z tych fotografii zostało podarowanych Gdańskiej Galerii Fotografii, stąd powstała specjalna Kolekcja Fotografii Kresowej, służąca opracowaniu  i upowszechnianiu tej tematyki.

Wystawa „Vilna/Wilno/Vilnius i Wileńszczyzna w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka” gościła w 2013 roku w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Była to pierwsza prezentacja tego niezwykle cennego fragmentu kolekcji Gdańskiej Galerii Fotografii za granicą.

Mariola Balińska

***

Jan Bułhak (1876–1950) urodził się w Ostaszynie koło Nowogródka, na terenie dzisiejszej Białorusi. W 1897 r. ukończył gimnazjum klasyczne w Wilnie. Studiował literaturę i historię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, z powodów rodzinnych nie ukończył studiów.

W 1905 r. wykonał swoje pierwsze zdjęcia, wkrótce założył w domu własną profesjonalną ciemnię fotograficzną.

W 1908 r. po raz pierwszy wziął udział w konkursie fotograficznym ogłoszonym przez „Życie ilustrowane”.

W 1909 r. artysta nawiązał kontakt listowny z głównymi przedstawicielami piktoralizmu, zrzeszonymi w Foto-Klubie w Paryżu, m.in. z Konstantym Puyo, Robertem de Sizeranne i Leonardem Missone.

W 1912 r. artysta doskonalił warsztat fotograficzny u portrecisty Hugona Erfurtha, odwiedził ośrodki artystyczne Niemiec, m.in. Drezno, Monachium. W tym samym roku przeniósł się do Wilna i wspólnie z Ferdynandem Ruszczycem otworzyli pracownię fotografii artystycznej.

Bułhak na zamówienie Zarządu Miasta Wilna podjął się inwentaryzacji zabytków i stworzył obszerną dokumentację najciekawszych obiektów architektonicznych miasta. Podczas I wojny światowej pełnił stanowisko miejskiego fotografa dzięki czemu mógł wykonać kilkaset zdjęć Wilna, głównie kościołów i ich wnętrz.

W 1919 r. Jan Bułhak objął stanowisko kierownika Zakładu Fotografii Artystycznej Uniwersytetu Stefana Batorego na Wydziale Sztuk Pięknych.

W 1928 r. stworzył oparty na zasadach Foto-Klubu Paryskiego, Fotoklub Wileński, którego został prezesem. W 1929 r. na III Zjeździe Związku Polskich Towarzystw Fotograficznych powierzono mu zadanie stworzenia Fotoklubu Polskiego. W 1946 r. powstał Polski Związek Artystów Fotografów, którego prezesem został Jan Bułhak.

W tym samym roku wraz z Leonardem Sempolińskim powołał Polskie Towarzystwo Fotograficzne, które później zostało przekształcone w Związek Polskich Artystów Fotografików.

Artysta publikował swoje artykuły dotyczące fotografii w najważniejszych czasopismach okresu międzywojennego, takich jak: „Fotograf polski”, „Fotograf warszawski”, „Nowości Fotograficzne”, „Polski Przegląd Fotografii”.

Jest również jednym z pierwszych autorów polskich książek dotyczących teorii fotografii i technik fotograficznych, m.in. Fotografika (1931), Technika bromowa (1933), Bromografika (1934) i Estetyka światła (1935), Wędrówki fotografa w słowie i obrazie (1935) oraz Fotografia Ojczysta (1951).

Zobacz też:

Tułaczka Kresowian

Kresy Poddębskiego

Obrazy Łojki

Siano Wołkowa

Zofia Rydet

Mariusz Wideryński