2014-12-13 Boże Narodzenie

Niewiarygodne, jak wiele zwyczajów bożonarodzeniowych przetrwało wieki. Jak było na polskiej wsi sto lat temu opisuje Władysław Reymont w „Chłopach”. A jak jest teraz i o czym już zapomnieliśmy obrazuje wystawa „Boże Narodzenie na Mazowszu” prezentowana w zabytkowych obiektach na terenie skansenu w Sierpcu.

„Wieś zginęła w szarych, śnieżystych mrokach, jakoby się rozlała, że ani nie ujrzał domów, płotów i sadów, jedne tylko światełka migotały ostro a gęściej niźli zwykle, bo wszędy się szykowano do wigilijnej wieczerzy. W każdej chałupie, zarówno u bogacza, jak i u komornika, jaki u tej biedoty ostatniej, przystrajano się i czekano z namaszczenie, wszędy stawiano w kącie od wschodu snop zboża, okrywano ławy czy stoły płótnem bielonym, podścielano sianem i wyglądano oknami pierwszej gwiazdy.”

Władysław Reymont, „Chłopi”

W tę dawną atmosferę możemy przenieść się zwiedzając zabytkowe chaty w Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu.

W jednej z izb zobaczymy darcie pierza,  którym później wypełniano poduchy i pierzyny. W innej -  gospodarza, mocującego choinkę na drewnianym krzyżaku oraz wykonane przez dzieci ozdoby, które lada chwila zostaną umieszczone na świerkowych gałązkach.

Fot. Archiwum muzeum - D. Krześniak

1. Stół wigilijny

2. Stół wigilijny i snop zboża zamiast choinki

Dziś bez udekorowanego drzewka trudno wyobrazić sobie Święta Bożego Narodzenia. Jednak przyozdobione świerkowe lub sosnowe drzewko, nazywane powszechnie „choinką” to niedawny atrybut Świąt, który dotarł do Polski około 150 lat temu.

Dawniej w rogach izby umieszczano snopy zboża i głęboko wierzono, że wróżą one urodzaj w kolejnym roku. Nawiązaniem do tej tradycji są stojące w izbach snopy zbóż udekorowane światami, czyli ozdobami wykonanymi z opłatka.

Fot. Archiwum muzeum - D. Krześniak

1. 2. Dawne ozdoby choinkowe

W ramach prezentowania bożonarodzeniowych obyczajów nie może zabraknąć też tradycyjnej, staropolskiej Wigilii – zarówno wieczerzy chłopskiej, jak i dworskiej. Jak nakazywał prastary obyczaj, wigilijna wieczerza to posiłek, który należało przygotować z darów bożych zebranych na polu, w ogrodzie, w lesie i w wodzie.

Zwiedzając chałupy sprzed stu lat można przekonać się, jak bardzo wigilia ta różniła się od naszej współczesnej postnej wieczerzy. Ponadto podczas zwiedzania będzie można ujrzeć liczne rytuały towarzyszące  przygotowywaniu wigilijnej kolacji.

Fot. Archiwum muzeum - D. Krześniak

1. Wigilia na ławie

2. Podłaźniczka nad stołem

Czy wiemy dziś co oznaczał żelazny lemiesz od pługa wkładany pod wigilijny stół czy ławę, czy też nogi stołu obwiązane przez gospodarza  łańcuchem, zanim wszyscy zasiedli do tego wyjątkowego posiłku? 

Nieodzownym elementem Świąt Bożego Narodzenia są oczywiście prezenty, na które dzieci oczekiwały w każdym z domostw. Zgodnie z tradycją układano je na ławie w warstwie siana tak, by dzieci znalazły je własnoręcznie.

Wystawa „Boże Narodzenie na Mazowszu” to także kolędnicy, odwiedzający dawniej wiejskie chałupy; grupa z szopką, z gwiazdą, Trzej Królowie w błyszczących szatach i koronach, jak również inne grupy kolędnicze, uaktywniające się w  okresie od 25 grudnia do 6 stycznia.

Fot. Archiwum muzeum - D. Krześniak

1. Ozdoby na choince

2. Choinka we dworze

W jednej z chałup prezentowana jest ekspozycja dotycząca święta Matki Boskiej Gromnicznej i zanikającego już dziś, archaicznego sposobu odlewania gromnic woskowych. Elementy bożonarodzeniowej ekspozycji można podziwiać także we wnętrzu XVIII – wiecznego kościoła.

W tym wypadku jej głównym elementem jest bożonarodzeniowa szopka, przypominająca o narodzeniu Pańskim; o czasie pojednania i miłości.

Ekspozycja „Boże Narodzenie na Mazowszu” jest prezentowana do końca lutego 2015 r.

 
Agnieszka Jezierska – Chalicka

Zobacz też:

Gody, idą gody...

Zabawki na choinkę

Mikołaj w skansenie

Zwyczaje i obrzędy bożonarodzeniowe