2015-03-02 Obrazy ludowe

NASZ PATRONAT. Kolekcja malarstwa ludowego Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu liczy 830 obrazów malowanych różnymi technikami i na różnych podłożach (na płótnie, blasze, desce, papierze oraz na szkle). Na wystawie, która potrwa do 3 maja, można zobaczyć prawie 100 prac z kolekcji muzeum.

Są to zarówno obrazy zastane na tym terenie, jak i te, choć nieliczne, które przewiozła ze sobą na Dolny Śląsk ludność osiedlająca się tu po II wojnie światowej.

Pochodzą głównie ze Śląska (w większości z Dolnego, ale również Opolskiego i Górnego), ale też z Wielkopolski i innych regionów. Przeważająca ich część pochodzi z terenów Podsudecia, pozostałe z Kotliny Kamiennogórskiej i Pogórza Izerskiego.

- Tworzyli je rzemieślnicy, którzy następnie sprzedawali je na jarmarkach i odpustach odbywających się w miejscowościach pielgrzymkowych jak np. Wambierzyce czy Bardo - wyjaśnia Katarzyna Różycka, kuratorka wystawy.

Malarstwo ludowe w swojej przeważającej mierze było anonimowe, a jego tematyka pozostawała pod wpływem religii katolickiej. Do rzadkości należą prace o tematyce świeckiej, jak na przykład obraz przedstawiający historię wojny. Obraz służył prawdopodobnie wędrownemu bajarzowi za ilustrację, kiedy opowiadał o niej na jarmarkach.

Fot. Archiwum muzeum

Historia nieznanego miasta, XVIII w., pochodzenie nieustalone

Ludowe obrazy nigdy nie były tworzone „sztuka dla sztuki”. Pełniły rolę towarzysza na drodze ludzkiego życia. Sprawdzały się nawet w momentach najbardziej dramatycznych. Zabierano je ze sobą także na powojenną wędrówkę.

Po II wojnie światowej wraz z osadnikami przyjeżdżały na Śląsk obrazy – pamiątki rodzinne i te, które zabrano z miejsc pątniczych. Niejednokrotnie były traktowane jako szczególnego rodzaju relikwie. Trafiały one na Śląsk, ale dopiero po wielu latach - i tylko nieliczne spośród nich -  zasilały muzealne zbiory.

Fot. Archiwum muzeum

1. Anioł Stróż, XIX w., olej/szkło; Krzeszów, pow. Kamiennogórski

Postać anioła prowadzącego dziecko. Jedną ręką trzyma dziecko, drugą wskazuje Oko Opatrzności, widoczne w prawym górnym rogu obrazu. Nagi tors anioła częściowo osłania czerwony płaszcz, skrzydła szaro-brązowe. Nagie ciało dziecko osłania szarozielony płaszcz.

Karnacje biało-różowe, kontury czerwone, włosy szare. Idą po szarozielonej łące, w głębi dwa drzewa. W lewym górnym rogu obrazu granatowa gałązka z brunatno-zielono-białym kwiatem i czerwonym pąkiem. Tło obrazu niebieskie. Ramki drewniane, profilowane, złocone. Obraz przekazany do zbiorów muzeum w 1956 r.

2. Św. Florian, XVIII/XIX w.. olej/szkło; Dolny Śląsk

Postać świętego widoczna do kolan. Ubrany w strój rzymskiego żołnierza w kolorach granatowym i ciemnozielonym ozdobiony złotym lamowaniem z brązowymi kropkami i łukami, na ramionach biało-pomarańczowy płaszcz, na głowie złoty hełm z pomarańczowym pióropuszem, na nogach wysokie ciemnoniebieskie buty.

W prawej ręce święty trzyma złoty skopek, lewą wspiera na bladopomarańczowym sztandarze. Karnacja sino-niebieska z mocnym pomarańczowym rumieńcem, kontury czerwone. W lewym górnym rogu duży kulisty pąk z zielonymi listkami. Tło niebieskie. Ramki drewniane, proste, brązowe. Obraz przekazany muzeum w 1955 r.

Sztuka nazywana ludową dopiero w schyłkowym okresie znalazła uznanie w oczach nauki. Wcześniej nie była dokumentowana i nie doszukiwano się w niej artystycznego wyrazu, lecz odpowiedzi o sens istnienia. A są przecież artystycznym przekazem – swoistym pośrednikiem między Bogiem a człowiekiem, dialogiem różnych kultur i narodów. 

– Na szczególną uwagę zasługują obrazy malowane na odwrocie szkła – wyjaśnia Katarzyna Różycka. Ten rodzaj malarstwa rozwinął się w XVIII wieku, kiedy to w przemyśle szklarskim rozpoczął się kryzys.

Ludzie pracujący w tym przemyśle zostali zmuszeni do poszukiwania nowych źródeł zarobkowania. Chwycili się więc nowego zajęcia – malowania obrazów na szkle. Namalowane przez siebie obrazy sprzedawali później na jarmarkach i odpustach. - Do najciekawszych należą obrazy z tłem lustrzanym – zauważa Katarzyna Różycka.

Zbiór obrazów malowanych na szkle Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu liczy 663 pozycji.

Obrazy malowane na płótnie, desce, blasze lub papierze stanowią ¼ całości kolekcji. Pochodzą one z różnych stron Polski.

Fot. Archiwum muzeum

Św. Wilgefortis, 1816, olej/deska; pochodzenie nieustalone

Na brązowym krzyżu ukrzyżowana postać kobiety w długiej czerwonej sukni ze złotymi zdobieniami  i w krótkim niebieskim płaszczu, na dole z żółtym lamowaniem. Na jej piersi medalion z wizerunkiem Chrystusa, Twarz o kremowej karnacji okala czarny zarost. Na głowie złota korona. Na nogach jeden bucik, drugi leży u stóp krzyża. Pod krzyżem klęczy grajek, który gra na skrypca. Przed nim leży carny kapelusz. W dali widoczne wzgórza i dwa drzewa. Powyżej dwa aniołki. Toło obrau czerwono-pniebieskie. U dołu obraz zakończony łukiem, na którym umieszczony jest napis obecnie nieczytelny. Czytelne jest jedynie jedno słowo „Kummernic” oraz data „1816”. Ram brak. Muzeum zakupiło obraz w 1974 r.

Obrazy pokazane na wystawie, jak też te, które czekają na swoją ekspozycję w magazynie muzealnym zostały zawarte w pięknie wydanym katalogu „Obrazy ludowe na Śląsku”.

Fot. Archiwum własne

Obrazy zostały pogrupowane według tematów ikonograficznych w następującej kolejności: tematyka maryjna, tematyka chrystologiczna, postacie aniołów i świętych, tematyka świecka.

Katalog jest bogato ilustrowany, zawiera 868 zindeksowanych opisów.

Zobacz też:

Obrazy Bieńkowskiego

Twórczość Słoniny

Obrazy Jachymiaka

Obrazy z życia wsi

Marek Leszczyński

Malarstwo M. Wiśnios

Malarstwo M. Pytoń

Sztuka ludowa - Malarstwo