2015-07-26 Hafty rzeszowskie

Hafty rzeszowskie z okolic Rzeszowa. Zdobiły strój rzeszowski, który był jedną  z trzech odmian - obok łańcuckiego i przeworskiego - ubioru Rzeszowiaków. Wyodrębnił się on w drugiej połowie XIX wieku i był noszony w kilkunastu wsiach położonych wokół Rzeszowa.

Precyzyjne określenie granic jego występowania jest bardzo trudne, ponieważ strój ten zmieniał się, przeobrażał. 

Znane są przypadki, że nawet w obrębie jednej wsi o długiej, rozciągniętej zabudowie noszono nieco inne jego odmiany.

Ubiór męski był ważnym elementem identyfikacyjnym podczas lokalnych uroczystości patriotycznych, a ponadto poza regionem występowali w nim  przywódcy ruchu ludowego i posłowie galicyjskiego Sejmu. W odzieży tego regionu haft ozdabiał zarówno stroje kobiece jak i męskie.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft wielokolorowy na narożu zapaski

2. Haft biały na przedzie koszuli męskiej

Motywy haftu
W haftach białych (wykonywanych białą nitką na białym płótnie) dominowały szerokie pasy wyszycia zakomponowane z motywów geometrycznych i z lekko zgeometryzowanych roślinnych.

Prawie zawsze  brzegi ozdobionych nim elementów ubioru były wykończone mniejszymi lub większymi ząbkami, w których  często znajdowały się obrabiane dziurki, pojawiały  się one  także pomiędzy innymi elementami haftu stanowiąc ważny element całej kompozycji.

Zupełnie  inny  charakter miały wielokolorowe wyszycia na zapaskach, gdzie  motywy były naturalistyczne o takiejże kolorystyce.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft biały na brzegu zapaski

2. Haft biały na dolnym brzegu kaftanika kobiecego

3. Haft biały na spódnicy 

4. Haft ze spódnicy rzeszowskiej

Sposób haftowania
 
Hafty białe na elementach stroju kobiecego i męskiego wykonywano nićmi  bawełnianymi, stosowano wiele ściegów, ale przede wszystkim:  za igłą (stebnówka, sznureczek), dzierganych (dzierganie właściwe,  łańcuszek), atłaskowych (atłasek płaski, wypukły, na podkładzie), stosowano także ażur przekłuwany. 

Wyszycia  te były dosyć trudne i skomplikowane. Zwykle były dziełem kobiet zajmujących się haftowaniem zarobkowo.

Natomiast hafty  wielokolorowe,  znacznie prostsze jako że do ich wykonania wystarczyła znajomość kilku ściegów (sznureczek, atłasek, stebnówka),  były wyszywane przez kobiety samodzielnie. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi:

1. stebnówka

2. sznureczek

3. atłasek wypukły

4. atłasek prosty

5. dziergany właściwy

6. łańcuszek  

7. dziergany

8. ażur przekuwany

Jakie części stroju ozdabiano
Białe hafty, stanowiące najważniejszy przystrój tego ubioru  umieszczano na  spódnicach (fartuchach), zapaskach, kaftanikach (katankach), rańtuchach (szalach noszonych na ramionach lub zarzucanych na głowę), chustkach tiulowych oraz  koszulach i to zarówno kobiecych jak i męskich.

Wielokolorowe hafty koralikowe i płaskie o motywach roślinnych  wyszywano na gorsetach, a czerwone aplikacje, skromne hafty i drobniutkie pomponiki tzw. kocasie przystrajały spodnie oraz męskie kamizele tudzież sukmany.

Ponadto w ostatniej fazie noszenia stroju  modnym stało się zdobienie zapasek wielokolorowym haftem płaskim.

Białe wyszycia rozmieszczano  na: spódnicach -  wzdłuż   dolnej krawędzi,  zapaskach - wzdłuż trzech  boków (tak usytuowane były zdobienia niezależnie od kolorystyki), koszulach - na kołnierzykach, równolegle do przodów i na mankietach,  kaftanikach - wzdłuż przodów oraz dolnej krawędzi kaftanika i  rękawów,  chustkach - najczęściej na jednym narożu, rańtuchach - wzdłuż ich węższych boków.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania:

1. Rysunek haftu  z dolnej części przodu kaftanika

2. Rysunek haftu z naroża chustki tiulowej

3. Rysunek haftu z kołnierzyka koszuli kobiecej

4. Rysunek haftu z zapaski

Nauka haftu dla początkujących:

Zobacz też:

Encyklopedia haftu

Haft nasnuwany

Haft łowicki ręczny

Haftowanie makatki

Haft kujawski

Haft łowicki

Haft biskupiański

Haft kaszubski

Haft sieradzki

Haft kurpiowski

Ginące zawody\hafciarstwo

Sztuka ludowa\haft ludowy