2015-09-23 Hafty łańcuckie

Hafty łańcuckie ze wsi Grodzisko Dolne i Grodzisko Górne.  Zdobiły strój łańcucki, w którym zachowało się  najwięcej elementów ubioru noszonego pierwotnie przez wszystkich Rzeszowiaków.

Najpowszechniej i najdłużej zakładano go, we wsiach położonych po obu brzegach Sawy, prawego dopływu Wisłoka, administracyjnie przynależnych do powiatów łańcuckiego i  zachodniej części przeworskiego.

Ponadto wyspowo pojawia się on na północ od tego obszaru (po lewej stronie Wisłoka) we wsiach Grodzisko Dolne i Górne. W ubiorze tym haft zdobił przede wszystkim stroje kobiece.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1., 2. Haft płaski na jedwabnym gorsecie

3., 4. Haft koralikowy na aksamitnym gorsecie

1. Haft na rękawie kobiecego kaftanika

Motywy haftu
W haftach białych i tzw. angielskich (wykonywanych białą nitką na białym płótnie) dominowały szerokie pasy wyszycia skomponowane z motywów geometrycznych i z lekko zgeometryzowanych roślinnych.

Prawie zawsze  brzegi ozdobionych nim elementów ubioru były wykończone mniejszymi lub większymi ząbkami, a ich krawędzie były utworzone z gęsto obrobionych dziurek.

Te ostatnie pojawiały się często pomiędzy innymi elementami haftu stanowiąc szkielet  i ważny element całej kompozycji.

Zupełnie inny charakter miały wyszycia  umieszczane na gorsecie, były to duże i naturalistyczne  motywy kwiatowe. Na każdej jego części nieco inne, ale najchętniej odwzorowywanym w nich kwiatem była chryzantema. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft na narożu zapaski

2. Haft na spódnicy (fartuchach) 

3. Haft na zapasce

4. Haft na dolnej krawędzi pleców kobiecego kaftanika

Sposób haftowania
Hafty białe wykonywano nićmi  bawełnianymi. Stosowano wiele ściegów, ale przede wszystkim: za igłą (stebnówka, sznureczek), dzierganych (dzierganie właściwe, łańcuszek), atłaskowych (atłasek płaski, wypukły, na podkładzie), stosowano także ażur przekłuwany.

Bogate chłopki zlecały wykonanie haftów na płótnie miejscowym hafciarkom (wyszywaczkom), którymi zwykle były ubogie kobiety, biedniejsze zdobiły swą odzież same.

Natomiast gorsety kobiety wyszywały same, używały nici całkowicie bawełnianych lub z domieszką przędzy jedwabnej. Stosunkowo prosty powstawał przy użyciu głównie dwóch ściegów: sznureczka i atłasku. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi:

1. stebnówka

2. sznureczek

3. dzierganie właściwe

4. łańcuszek

5. atłasek płaski

6. atłasek wypukły

7. ażur przekuwany

8. koralikowy

Jakie części stroju ozdabiano
Białe hafty przyozdabiały spódnice (fartuchy), zapaski, koszule, oraz będące elementem stroju mężatek płócienne kaftaniki i  rańtuchy (szale noszone na ramionach lub zarzucane na głowę).

Ponadto czarne, aksamitne gorsety przystrajały wyszycia koralikowe i szyte z kremowego jedwabiu płaskie hafty o pastelowych barwach.

Na spódnicach i zapaskach hafty były rozmieszczane wzdłuż ich dolnych krawędzi, niekiedy zajmując do 2/3 ich długości. W koszulach starszego typu hafty umieszczano jedynie na kołnierzykach i mankietach.

Na rańtuchach wyszycie  rozmieszczano najczęściej wzdłuż ich węższych boków. Natomiast kaftaniki mogły mieć przystrój wokół podcięcia pod szyją, wzdłuż przodów i rękawów, a także wokół dolnej krawędzi.

Bardzo bogato zdobiony był długi, sięgający do linii bioder gorset. Tworzył go krótki kończący się poniżej linii biustu staniczek i doszyta do niego szeroka falbana ułożona w dziewięć głębokich kontrafałd, haft pokrywał prawie całą jego powierzchnię.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania

1. Rysunek haftu z kołnierzyka koszuli kobiecej

2. Rysunek haftu z przodu koszuli kobiecej

3. Rysunek haftu płaskiego na jedwabnym gorsecie 

Nauka haftu dla początkujących

Warto wiedzieć, że

fartuchy - płócienna lub perkalowa spódnica i zapaska lub dwie zapaski z samodziału lnianego (przednia i tylna) noszone zamiast spódnicy.

rańtuch - płat cienkiego, samodziałowego płótna lnianego niekiedy fabrycznego o wymiarach około 240x90 cm. Mógł być gładki lub ozdobiony  haftem.
 

Zobacz też:

Encyklopedia haftu

Haft nasnuwany

Haft łowicki ręczny

Haftowanie makatki

Haft łowicki

Haft biskupiański

Haft kaszubski

Nauka haftu

Ginące zawody\hafciarstwo

Sztuka ludowa\haft ludowy