2016-01-16 Hafty spiskie

Z cyklu ENCYKLOPEDIA HAFTU. Hafty spiskie. Obecnie Spisz leży w granicach Słowacji i Polski. Południowo-wschodni zasięg jego polskiej części wyznacza granica państwowa, północny Dunajec (wzdłuż prawego brzegu), a zachodni jego dopływy Białka i Czerwonka.

Mimo, że strój spiski noszono na stosunkowo nie wielkim terytorium, wyróżnia się trzy jego odmiany. Nas interesować będzie ta określana mianem jurgowskiej przywdziewana w Jurgowie, Rzepisku, Czarnej Górze jako, że używaną tam odzież zdobi najwięcej haftów wykonywanych igłą.

W stroju męskim były one kolorowe i wyszywane na białym suknie. W kobiecym ubiorze hafty w kolorze ciemnobrązowym umieszczano na białych, lnianych i bawełnianych płótnach.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft krzyżykowy na oszewce koszuli kobiecej

2. Haft krzyżykowy na przyramku koszuli kobiecej

3. Haft krzyżykowy na rękawie koszuli kobiecej

Motywy haftu
Początkowo parzenice na portkach były niezbyt rozbudowane i utrzymane w dwóch barwach: czarnej i czerwonej.

Zrazu tworzyły je rzędy skromnych, delikatnych motywów kwiatowych, później kompozycje stawały się wielokolorowe, zwykle przeładowane i nadmiernie rozbudowane.

Natomiast na koszulach kobiecych, zdobionych haftami liczonymi, przeważały motywy roślinne stanowiące kompozycję z liniami łamanymi i prostymi, zaś na tych przyozdabianych haftami krzyżykowymi dominowały motywy geometryczne.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft liczony na przyramku koszuli kobiecej

2. Haft liczony na rękawie koszuli kobiecej

Sposób haftowania
Zdobienia na portkach były wykonywane przez wiejskich specjalistów. Na białym suknie haftowano przędzą wełnianą, najczęściej używane do ich wykonania ściegi to: łańcuszek, zakopiański, sznureczek i atłasek prosty.

Natomiast wyszycia na koszulach kobiecych, szytych najczęściej z lnianego płótna o wyraźnym splocie sporządzano ściegami liczonymi.

Stosowano dwie zasady, przy haftach o motywach roślinnych była to kompilacja ściegów liczonych: łańcuszek, krzyżyk, półkrzyżyk, zakopiański, natomiast przy wyszyciach o motywach geometrycznych używano jedynie krzyżyka.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi:

1. łańcuszek

2. zakopiański

3. sznureczek

4. atłasek prosty

5. krzyżyk

Jakie części stroju ozdabiano
W stroju męskim najbardziej reprezentatywnym i utożsamianym z tym regionem, od początków XX w. był haft zdobiący spodnie (portki). Przedstawiał on sercowatą ozdobę tzw. parzenicę.

Z kolei dla odzieży kobiecej typowymi były hafty na koszulach. Najbogaciej zdobiono ich przyramki, ponadto dolne krawędzie rękawów i oszewki pod szyją.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania

1. Haft (parzenica) ze spodni (portek)

2.Haft krzyżykowy z przyramka koszuli kobiecej