2016-04-08 Hafty na Śląsku

Haft, wyszycie to sztuka zdobienia materiału ściegiem za pomocą igły i nici. Można powiedzieć, że to takie malowanie igłą. Haft służył do ozdabiania makat, firan, serwet, ręczników, bielizny i elementów odzieży.

Umiejętności posługiwania się igłą i nitką były przekazywane z pokolenia na pokolenie. 

Techniki haftu i ściegi stosowane do wyszycia przypomniał Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie, na przykładzie stroju cieszyńskiego - niezwykle bogato haftowanego i  rozbarsko-bytomskiego, jak również wystroju wnętrza domu śląskiego. 

Fot. Archiwum własne

Fragment wystawy - skansen w Chorzowie

1.2. Hafty na gorsetach stroju cieszyńskiego

3.4. Hafty na chustach stroju cieszyńskiego

Hafty na spódnicach  

Strój cieszyński

Strój rozbarsko-bytomski   

Hafty na koszulach damskich

1. Strój rozbarsko-bytomski

2. Strój cieszyński

Hafty na elementach wystroju wnętrza domu śląskiego

Narzędzia do haftowania

Podstawowymi narzędziami do haftowania prócz igły i nici oraz materiału były tamborki. Służyły do naciągania materiału, na którym miały być haftowane wzory.

Tamborki składają się z dwóch drewnianych obręczy, z których zewnętrzna naciąga i utrzymuje tkaninę. Tamborek podczas pracy trzymano zwykle w ręku bądź przymocowywano do blatu stołu.

Fot. Archiwum własne

Fragment wystawy - skansen w Chorzowie

1. Tamborki

2. Nicienik

Techniki haftu i ściegi

Aby mogły powstawać piękne wzory, hafciarki stosowały różnego rodzaju techniki haftu i przypisane im ściegi.

1. Ażur wysnuwany (mereżka) wzór ściśle powiązany z fakturą tkaniny i jest możliwy do wykonania jedynie na tkaninach o prostym splocie. Aby wykonać wzór należy wysnuć nitki z tkaniny (nitkę wątku lub osnowy) powstaje wówczas mereżka pozioma lub pionowa.

Brzegi mereżki wykańcza się poprzez wiązanie pozostałych nitek w wiązki – słupki. Mereżka może być jednostronna, dwustronna i cerowana.

Fot. Archiwum własne

Fragment wystawy - skansen w Chorzowie

1. Techniki białego haftu na tiulu

2. Techniki wykonania mereżki

3. Techniki ozdobne haftu białego 

4. Mereżka dwustronna

2. Haft ażurowy – składa się z ozdobnego układu dziurek i otworów powstałych w wyniku zastosowania różnych zabiegów takich jak przekłuwanie (ażur przekłuwany), wysnuwania (ażur wysnuwany), wycinane (ażur wycinany i nasnuwany, haft richelieu, snutki – wykonywane częściowo na tkaninie a częściowo wycinane). 

Fot. Archiwum własne

Fragment wystawy - skansen w Chorzowie

1. Haft ażurowy przekowany (dziurki), ścieg atłaskowy i sznureczek

2. Ścieg atłaskowy płaski (prostopadły),wypukły tzw. wałeczek, wypukły (na podkładzie), ścieg satynowy (naprzemienny i cieniowany)  - kolejne etapy pracy

3. Ściegi atłaskowe – ściegi swobodnie wykonywane na tkaninie gęsto zakrywające motyw od brzegu do brzegu (tło motywu jest niewidoczne).

Ścieg ten wygląda podobnie po obu stronach tkaniny.  Ściegi atłaskowe dzielimy - w zależności od podłoża oraz sposób jego wykonania - na hafty płaskie (atłasek prosty i skośny) oraz wypukłe (wałeczek, atłasek na podkładzie), z których w każdym występuje wiele wariantów i odmian.

4. Ściegi krzyżowane - na pojedynczy ścieg (krzyżyk) składają się dwie, przecinające się przekątne. Do grupy tej należą: półkrzyżyk, krzyżyk właściwy, krzyżyk dwustronny, krzyżyk istebniański (zwany śląskim lub warkoczykowatym), Janina, ścieg kurpiowski (krzyżówka) i zakopiański.  

Fot. Archiwum własne

Fragment wystawy - skansen w Chorzowie

1. Ściegi „Janina”, zakopiański, kurpiowski, krzyżyk, dwustronny, warkoczykowaty  
2. Ściegi dziergany właściwy, gałązkowy, łańcuszek  

5. Ściegi dziergane – jest to grupa ściegów charakteryzująca się zadziergiwaniem czyli związywaniem każdego ściegu z poprzednim i z następnym tak, że wszystkie nici wiążą się ze sobą.

Wśród ściegów dzierganych wyróżniamy; ścieg dziergany właściwy, gałązkowy i łańcuszkowy.

Fot. Archiwum własne

Fragment wystawy - skansen w Chorzowie

1. Ścieg dziergany właściwy, gałązkowy, łańcuszkowy 

2 Ścieg przed igłą właściwy (podstawowy), obrębkowy, za igłą właściwy (podstawowy), stebnówka, sznureczek, węzełki (supełki), okręcany  

6. Ściegi przed igłą – przeważnie są wykonywane poziomo od prawej strony do lewej. Do ściegów przed igłą zalicza się: właściwy ścieg przed igłą, fastrygowanie, ścieg obrębkowy, ścieg okrętkowy.

7. Ściegi za igłą – są wykonywane podobnie jak ściegi przed igłą od strony prawej do lewej. Ścieg ten jednak różni się po stronie prawej i lewej: po lewej stronie ścieg za igłą zachodzi na siebie w 1/3 swojej długości.

Do ściegów za igłą zalicza się ścieg właściwy, stebnówkę, węzełki i sznureczek.  

Nauka haftu dla początkujących

Zobacz też:

Haft górali śląskich

Hafty cieszyńskie

Hafty Górnego Śląska

Hafty Dolnego Śląska

Encyklopedia haftu

Muzea i skanseny\chorzów\górnośląski park etnograficzny