2014-07-16 Hafty cieszyńskie

Hafty   cieszyńskie. Zdobiły strój określany obecnie jako cieszyński, wałaski, śląski. Do przełomu  VIII i XIX wieku nosili go  mieszczanie w Cieszynie. Potem strój kobiecy zaczęły przywdziewać chłopki z nizinnych terenów Śląska Cieszyńskiego.

Przełom XIX i XX wieku to czas jego dalszego rozprzestrzenienia się na okolice Wisły, Istebnej, Koniakowa, gdzie przedtem noszono ubiory Górali Beskidu Śląskiego.

Najbardziej typowe dla tego regionu hafty zdobiły wyłącznie stroje kobiece, wykonywano je na szytych z aksamitu żywotkach sukni (żakiecie).

Na  wyszycia starszego typu  przeznaczano  złote lub srebrne nici metalowe, niekiedy bajorek (nić skręcona w spiralę), a  po I wojnie światowej  często nici  jedwabne. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova 

1. Oplecek o powierzchni podzielonej na 4 pola, ze szczytkiem w części  

    środkowej.

2. Haft z oplecka wykonany srebrną nitką metalową

Motywy haftu
Do przełomu XIX i XX wieku wśród motywów dominowały: duży kwiat na grubej łodydze z drobnymi listkami i bukiet niekiedy przewiązany wstążką.

Dekoracja ta była fantazyjna o rozrzuconych kwiatach, symetryczna (ułożona wzdłuż skośnej osi) lub niesymetryczna.

Często, stosowano zasadę, że na tle bordowym haftowano nicią złotą, natomiast na innych, szczególnie czarnym  srebrną.

Po I wojnie światowej zaczęły się pojawiać na żywotkach motywy trzykwiatowe wzbogacone naszyciami z cekinów, potem dwukwiatowe, jednokwiatowe, a na koniec modnymi  stały hafty w kształcie wianuszka.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova 

1. Haft z oplecka wykonany nitką jedwabną

2. Haft z oplecka wykonany złotą nitką metalową

Sposób haftowania
Hafty na żywotkach wykonywały  przeważnie kobiety zajmujące się tym zawodowo. Uczyły się tej sztuki od doświadczonych specjalistek, niekiedy u zakonnic w klasztorach.

Wyszycia  były  kompilacją ściegów nakładanych  i atłaskowych wykonywanych zwykle na podkładkach i podwleczeniu, uzupełniały je różnorodne koraliki i cekiny. 

Hafciarki nie powtarzały swych prac, każda była indywidualna i różniła się chociażby detalami od innych.

Rys. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova 

Ściegi zdobnicze:

1. atłasek (haft płaski)

2. sznureczek

Jakie części stroju ozdabiano
Najbardziej reprezentatywny dla tego regionu haft  zdobił żywotki, z tkaniny najczęściej w kolorze  czarnym lub bordowym, niekiedy ciemnozielonym albo granatowym.

Haft umieszczano  na ich plecach (opleckach), których  powierzchnię  (zawsze według tej samej zasady), dzielono na cztery pola (dwa większe i dwa mniejsze).

Podział ten powstawał pierwotnie przez naszycie  wyrobów pasmanteryjnych, a w okresie późniejszym tworzyły go także dekoracje kwiatowe lub rzędy koralików.

Szczególną uwagę przykładano do haftów umieszczanych w  dużych polach, tworzyły je  kompozycje kwiatowe,  w polach małych umieszczano drobne pojedyncze kwiatki.

Ponadto w stroju tym, białymi haftami dziurkowymi (angielskimi) zdobiono koszule (kabotki). 

Elżbieta Piskorz-Branekova

Wzory do pobrania

1. Rysunek haftu z oplecka

2. Rysunek haftu z oplecka

Nauka haftu dla początkujących

Warto wiedzieć:

bajorek - złota lub srebrna nić do haftu  skręcona w spiralę.
lemiec  - wąska oszewka (stójka) przy koszuli kobiecej.

kabotek - krótka, sięgająca do pasa koszula kobieca, z bufiastymi rękawami do łokcia. Przy szyi wykańcza go lemiec.

Niekiedy na przodzie kabotka pod lemiec doszyty jest zwisający luźno rodzaj żabotu.

oplecek - plecy żywotka podzielone na 4 pola różnego typu taśmą,  szlakami haftu  nicią lub koralikami, dodatkowo ozdobione haftem nicią metalową, jedwabiem lub koralikami.

przyramki - płaty materiału łączące na ramionach przód i plecy koszuli, a od strony zewnętrznej także rękawy. Pełnią nie tylko funkcję konstrukcyjną wzmacniają także koszulę na ramionach.

Zwykle widoczne spod innych elementów stroju, często ozdobione haftem.

suknia– ciemna, najczęściej czarna lub w kolorze czekoladowym spódnica wełniana z doszytym do niej  gorsetem - żywotkiem.

szczytek  - środkowa (położona wzdłuż osi pionowej) część pleców żywotka o charakterystycznym kształcie trójkąta.

żywotek  - rodzaj gorsetu, składającego  się z dwóch prostych przodów i pleców (oplecek), na których wzdłuż osi pionowej dzielącej go na dwie równe części znajdował się charakterystyczny trójkątny szczytek. 

Zobacz też:

Encyklopedia haftu

Haft kujawski

Haft biskupiański

Haft łowicki

Haft kaszubski

Haft sieradzki

Haft kujawski

Haft kurpiowski

Haft kaszubski

Haft kujawski