2014-07-27 Hafty Górnego Śląska

Hafty Górnego Śląska. Zdobiły strój nazywany przez  badaczy  bytomskim, rozbarskim (od wsi Rozbark będącej od 1927 r. dzielnicą Bytomia), górnośląskim lub górzańskim (od określenia Górzanie - mieszkańcy regionów górniczych).  

Pierwotny zasięg  występowania tego ubioru był duży obejmował, jeszcze w początkach XX wieku znaczne obszary Górnego Śląska, położone na północny i południowy zachód  od Bytomia -  centrum tego regionu.

Na tym uprzemysłowionym terenie o zdobności stroju decydowały kroje, tkaniny i różnorodne fabryczne pasmanterie, haft odgrywał drugoplanową rolę.

Modnym stał się dopiero na przełomie XIX i XX wieku i przystrajał w większym stopniu strój kobiecy. Był to haft płaski  - biały lub wielokolorowy, jego wzory czerpano początkowo z czasopism kobiecych.

Fot. Archiwum Jacek Tofil

1. Kaftan kobiecy (jakla)

2. Haft biały na zapasce pisiastej

Motywy haftu

Stanowiły naturalistyczne kompozycje roślinne, prawie zawsze  o układzie pasowym, rozmieszczone  wzdłuż krawędzi spódnic, zapasek, kaftanów (jakli) oraz noszonych na ramionach chustek (merynek).

Niekiedy tylko, gdy przystrajały zapaskę mogły mieć  kształt mniejszych lub większych  bukietów kwiatowych. Wtedy rozmieszczano je  rytmicznie  na całej jej powierzchni.

Fot. Archiwum Jacek Tofil

Sposób haftowania
Hafty mogły być jednobarwne lub wielokolorowe. Używano  wyszyć jednobarwnych dwojakiego rodzaju. Mogły być one wykonane nicią białą, na  tkaninach białych lub niebieskich w drobne paski lub nicią czarną na materiałach ciemnych i gładkich.

Natomiast haft wielokolorowy zdobił, wyłącznie  tkaniny, pozbawione wzorów przeważnie białe, niekiedy w kolorach pastelowych. 

Wyszycia te wykonywano głównie  ściegami atłaskowymi, dzierganymi, za igłą i sznureczkiem, używając do haftu kordonku, nici jedwabnych, a także  muliny.

Hafty te nie były zbytnio skomplikowane, kobiety przeważnie wykonywały je same, sporadycznie tylko  korzystały z usług zawodowych hafciarek.

Rys. Elżbieta Piskorz-Branekova

 Ściegi:

1. atłasek

2. sznureczek

3. atłasek prosty  

4. dziergany  

5. stebnówka (za igłą)

Jakie części stroju ozdabiano

Hafty zdobiły spodnie spódnice (spodki), zapaski, letnie jakle, noszone na ramionach chustki (merynki). Białe wyszycia robiono wyłącznie na płóciennych spodkach i pisiatych zapaskach.

Inne hafty jednobarwne, najczęściej czarne wykonywano na kolorowych spodnich spódnicach. Dolne  krawędzie, tych elementów odzieży często  wykańczano  dzierganymi ząbkami.

Natomiast realistyczny, wielokolorowy haft o motywach roślinnych   ułożony pasowo stanowił ozdobę letnich kaftanów oraz  marynek. Na jaklach motywy były rozmieszczane wzdłuż dolnej części jej obwodu, na obu  przodach i  rękawach w ich części zewnętrznej, przy dłoni.

Natomiast na merynkach haft zdobił jeden róg, widoczny po złożeniu chustki. 

 Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania

1. i 2.  Rysunek haftu z zapaski

3. i 4.  Rysunek haftu z kaftana kobiecego (jakli)

Nauka haftu dla początkujących

Warto wiedzieć, że:

jakla  - kaftan  kobiecy  o luźnym kroju sięgający do linii bioder. Z długimi dwuczęściowymi rękawami, marszczonymi w części górnej, przy dłoni wąskimi. Szyty z różnorodnych, najczęściej ciemnych tkanin.

merynka - kwadratowa, wełniana, przeważnie biała lub kremowa chustka drukowana w czerwono-różowe kwiaty lub haftowana w podobne wzory, wykończona frędzlami.

Złożoną po przekątnej zarzucano na ramiona, skrzyżowane końce wiązane były pod opadającym na plecy narożnikiem. Noszona przez młode kobiety i dziewczęta.

pisiata zapaska  - jasnogranatowa lub niebieska zapaska płócienna w drobne białe paski w części dolnej haftowana. Noszona przy okazjach mniej uroczystych jako  wyjściowa.

spodek  - spodnia, szeroka, suta  spódnica z białego  płótna  lub z  kolorowej  tkaniny. Kolorowe mogły niekiedy pełnić także rolę spódnic wierzchnich.

Zobacz też:

Encyklopedia haftu

Haft kujawski

Haft łowicki

Haft biskupiański

Haft kaszubski

Haft łowicki

Nauka haftowania

Haft kurpiowski

Haft kaszubski