2016-05-05 Strój krzczonowski

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój krzczonowski obecnie bardzo znany i wręcz uważany za typowy dla  Lubelszczyzny, tak naprawdę był przywdziewany jedynie w jej południowo-wschodniej części. Ludność go nosząca zamieszkiwała tylko 30 wsi z czego 11 należało do tej samej parafii.

Ubiór ten polegał różnym modom i przeobrażeniom, szczytowy okres jego rozwoju przypada na lata 1870-1914, potem następuje czas jego zaniku.

Dopiero w latach 30. XX w. - dzięki akcji oświatowej propagującej jego noszenie - staje się stopniowo kostiumem reprezentacyjnym i scenicznym w swoim regionie.

Obecnie jest bardzo chętnie przywdziewany na obszarach niekiedy bardzo oddalonych od swego matecznika.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

1. 2. Grupa włościan z Kszczonowa,  pocztówka, nakładem, J. Ślusarskiego, Warszawa, ok. 1910 r.

STRÓJ KOBIECY

 
Nakrycie głowy

Panny najczęściej nie przysłaniały głowy. W warkocze włosów wplatały wstążki, wpinały kwiaty oraz błyszczące spinki i ozdoby.

Natomiast nakryciem głowy młodej mężatki była humełka. Składała się ona z lipowej obręczy przysłoniętej czerwoną i zieloną wstążką, na którą naciągano siatkowy czepek. Obręcz była owijana ponadto pasem tkaniny w czerwono- niebiesko-białe paski.

Z kolei starsze mężatki używały czepków, które tworzyła także drewniana obręcz tyle tylko, że obciągnięta tkaniną. Czepki te noszono jako podstawowe nakrycie głowy lub przysłonięte wiązaną pod brodą chustką.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

Młoda mężatka, pocztówka, ok. 1910 r.

Koszula

Szyta była pierwotnie z lnianego, a później z bawełnianego płótna fabrycznego. Miała krój przyramkowy, przy szyi - duży, wykładany kołnierz (prawie marynarski) o prostokątnych rogach. Zdobiły go ułożone pasowo hafty liczone.

Mankiety, ściśle opasujące nadgarstek, były pokryte takim samym wyszyciem, bardziej skromny haft znajdował się na  przyramkach.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft na kołnierzu i przyramkach koszuli kobiecej

2. Wykrój koszuli kobiecej
a - plecy; b - przód; c - rękaw (skroić dwa razy); d - przyramek (skroić dwa razy); e - mankiet (skroić dwa razy); f - klin pod pachę (skroić dwa razy); g – kołnierz

Gorset i kaftan

W regionie tym gorset zaczęto nosić dopiero około 1870 r. Szyty był najczęściej z czarnego aksamitu lub weluru. Opinał  ściśle kibić kobiety do linii talii, poniżej miał doszyte piętnaście opadających aż na biodra klapki.

Zdobiły go bardzo bogate naszycia z różnorakich tasiemek i wstążeczek, często z motywami kogutka lub geometrycznymi.

Ponadto noszono tzw. kaftany z ogonkiem z różnobarwnych tkanin wełnianych. Były one luźne, miały łukowato wycięte plecy, zapinano je na białe lub żółte guziczki. Przystrajano je podobne jak gorsety.

Niekiedy  stosowano zdobienie w tzw. okienka, wtedy na kaftan naszywano pasy czarnego aksamitu, w którym wycinano uprzednio otwory w kształcie rombów, pod które podkładano kolorowe wstążki.  

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

1.Włościanka z Ziemi Lubelskiej, pocztówka, ok. 1908 r.

2. Włościanki z Ziemi Lubelskiej  pocztówka, ok. 1908 r.

Spódnica i zapaska

Od drugiej połowy XIX w. była szyta z gładkich tkanin fabrycznych, w różnych odcieniach koloru niebieskiego, czerwonego i zielonego. Była długa (sięgała do kostek), rozcięcie - umożliwiające jej założenie  - miała zawsze z przodu.

Przeznaczano na nią pięć kawałków tkaniny (każdy o szerokości 70-90 cm), które po zszyciu i po przymarszczeniu wszywano w pasek. 

Na spódnicę wzdłuż całego obwodu, mniej więcej na wysokości kolan, naszywano od dziesięciu do osiemnastu rzędów wstążek i tasiemek.  
    
Do tego typu spódnicy noszono krótką zapaskę, suto marszczoną wzdłuż całego obwodu, okalającą w pasie całą figurę. Miała ona zaledwie 30 cm długości, ale za to szerokość od 2 do 2,5 m.

Zapaski te szyto  najczęściej z  tkanin czarnych, zielonych, pomarańczowych i różowych. Były one zawsze w odmiennym kolorze niż spódnica. Do ich dolnego brzegu doszywano białą lub czarną koronkę, a powyżej, tak jak i na spódnicy, były przyszyte kolorowe tasiemki i wstążeczki.  

STRÓJ MĘSKI

Kapelusz słomiany
  
Pleciony z niedojrzałej żytniej słomy, był noszony przez cały rok. Zdobiła go czarna lub granatowa wstążka, lamowano nią brzeg ronda i opasywano główkę.

Kawalerowie dodatkowo przystrajali kapelusz, przypinając po jego lewej stronie, pęk sztucznych kwiatów, pawie pióro i niekiedy błyszczącą broszkę.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

Typy z  Kszczonowa (Gub. Lub.),  pocztówka, nakładem, J. Ślusarskiego, Warszawa, ok. 1910 r.

Koszula

Miała zawsze krój przyramkowy. Noszono ją wypuszczoną na spodnie. Szyta była z białego samodziału lnianego lub bawełnianego płótna fabrycznego. Przy szyi miała wykładany kołnierzyk lub stójkę.

Do przełomu XIX i XX w. zdobienie tworzył biały, ułożony pasowo haft liczony, potem wielokolorowy, a od początków ubiegłego stulecia  wyszycie krzyżykowe.

Arch. Elżbieta Piskorz-Branekova

Koszula męska ze stójką

Kaftan, kamizelka i sukmana
 
Kaftan był krótki, sięgał zaledwie do pasa lub nieco poniżej. Szyto go najczęściej z czarnej satyny.

Jego przody po obu stronach rozcięcia, kołnierzyk, mankiety, często i jego dolną krawędź, zdobiły naszycia z pasów weluru. Przyozdabiano je ułożonymi pasowo tasiemkami, wstążkami, wyszywano na nich konturowo potraktowane motywy wykonane stebnówką lub łańcuszkiem. 

Od początku XX w. kaftany męskie podobnie jak i kobiece zdobiono w tzw. okienka.

Kamizelki szyto z  cienkich tkanin wełnianych, niekiedy ich plecy wykonywano z płótna lub tkaniny podszewkowej. Najczęściej noszono je pod kaftan lub sukmanę, jedynie kawalerowie, szczególnie latem chodzili tylko w kamizelce.

Sukmana odgrywała ważną rolę w stroju męskim, stanowiła obowiązkowy element stroju odświętnego i obrzędowego. Było to długie okrycie wierzchnie z rękawami, z brązowego, folowanego sukna samodziałowego. Zdobiły ją szczególnie bogate na przodach naszycia z niebieskiego i czerwonego sznureczka.

Arch. Eżbieta Piskorz-Branekova

Wykrój kamizelki męskiej
a - ½ pleców; b – przód (skroić dwa razy),; c - ½ kołnierzyka - stójki; d - klapka kieszeni (skroić dwa razy)

Spodnie

Szyto z cienkich samodziałów i jednobarwnych tkanin wełnianych, najczęściej w kolorze granatowym lub czarnym. Miały bardzo  prosty krój, wpuszczano je w buty lekko tylko wywijając nogawki na cholewy. 

Elżbieta Piskorz - Branekova

Zobacz też:

Hafty krzczonowskie 

Stroje lubelszczyzny

O stroju ludowym - na przykładzie Lubelszczyzny

Stroje ludowe

Encyklopedia stroju ludowego

Encyklopedia haftu