2014-10-30 Hafty krzczonowskie

Hafty krzczonowskie. Strój zwany dziś krzczonowskim, czasem niezbyt właściwie lubelskim, był noszony we wsiach położonych na południe od Lublina, w centralnej części ziem leżących w widłach Wieprza i jego dopływu Bystrzycy.

Przywdziewano go w około 30 wsiach tego obszaru, a centrum mikroregionu stanowiły wsie Krzczonów i Piotrków. Typowe dla tego stroju hafty zdobiły koszule kobiece i męskie. Były to zawsze wyszycia liczone (o odpowiedniej ilość krzyżyków) ściśle związane ze strukturą tkaniny.

Od początku XX wieku pojawia się w nich dodatkowo krzyżyk, który początkowo tylko je uzupełnia, ale z upływem czasu wręcz eliminuje inne ściegi. W najstarszych haftach dominują dwa kolory biały i czerwony, stopniowo pojawiają się w nich nowe barwy najczęściej niebieska, żółta i czarna.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Koszula kobieca. Haft liczony na kołnierzu, krzyżykowy na przyramkach

2. Koszula męska zdobiona haftem krzyżykowym

3. Haft liczony na mankiecie koszuli męskiej

4. Haft liczony na mankiecie koszuli kobiecej

Motywy haftu
Szlaki haftu liczonego układały się na koszulach zawsze w sposób stały i tradycyjny. Były to poziome pasy ściegów umieszczane równolegle do zdobionej krawędzi. Ściśłe przestrzeganie tej zasady widać na kołnierzykach koszul, gdzie kompozycja składa się z trzech, połączonych w całość elementów.

W początkach XX wieku, gdy modnymi stały się hafty krzyżykowe, zmieniły się także powszechnie stosowane motywy. Obok zdobienia rzędami ściegów, co zaczęło mieć zadanie drugoplanowe, wprowadzono zgeometryzowane elementy roślinne i kwiatowe haftowane też w układzie pasowym.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft liczony na kołnierzu koszuli kobiecej

2. Haft liczony na boku koszuli męskiej.

3. Haft liczony na przedzie koszuli męskiej
4. Haft krzyżykowy na przyramku koszuli kobiecej

Sposób haftowania
Wyszywano nićmi bawełnianymi zawsze zgodnie z układem nitek wątku i osnowy. Zasada ta obowiązywała nie zależnie od tego, czy haft tworzyły rzędy ściegów liczonych, czy motywy krzyżykowe.

Najstarszym ściegiem stosowanym do zdobienia koszul krzczonowskich była czerwona i biała stebnówka pojedyncza, podwójna, niekiedy nawet poczwórna (chodzi o ilość rzędów ułożonych blisko obok siebie).

Towarzyszyły jej inne ściegi też liczone, najczęściej łańcuszek, dziergany i janina. Hafty krzyżykowe wykonywano krzyżykiem właściwym na planie kwadratu.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi:

1. stebnówka

2. łańcuszek

3. dziergany

4. janina

5. krzyżyk

Jakie części stroju ozdabiano
Hafty wyszywano na widocznych częściach koszul zarówno kobiecych jak i męskich. W damskich umieszczano je na dużych wykładanych kołnierzach, przyramkach i mankietach.

W męskich haftowano na kołnierzyku-stójce i także niekiedy na przodach (wzdłuż rozcięcia) oraz po bokach koszuli, którą noszono wypuszczaną na spodnie.

Haftowaniem zajmowały się mniej zamożne kobiety, które w ten sposób sobie dorabiały. Jednak przeważająca część niewiast zdobiła swą odzież samodzielnie. Skromną paletę motywów odtwarzano zawsze z pamięci, komponując wyszycie w trakcie jego wykonywania.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania

1. Rysunek haftu z mankietu koszuli kobiecej

2. Rysunek haftu z boku koszuli męskiej