2016-12-23 Strój Kurpie Zielone

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój kurpiowski Puszczy Zielonej (północno-wschodnie Mazowsze). Określenie Kurpie dla  ludności ma charakter przezwiskowy. Wywodzi się od nazwy plecionych z łyka łapci (kurpi).

Ludzie tak nazywani zamieszkiwali dwie puszcze (Zieloną i Białą). Puszczę, leżącą bardziej na północy, nazywano Zieloną.

Do XVI w. tereny te były pustkami osadniczymi, a eksploatacją bogactw zajmowali się dorywczo bartnicy, myśliwi, smolarze, rybacy mieszkający  poza jej granicami.

Osadnictwo stałe rozwijało się tam stopniowo i dopiero z czasem podstawą bytu, mimo nieurodzajnych gruntów, stało się rolnictwo.

STRÓJ KOBIECY

Nakrycia głowy       
 
Dziewczęta nosiły tzw. czółko czyli rodzaj wysokiej przepaski z tektury oklejonej czarnym aksamitem. Po jego lewej stronie  mocowano bukiet sztucznych kwiatów i pęk zwisających aż do pasa wstążek. Czółko ściśle opasywało głowę i przysłaniało część czoła dziewczyny.

Nakryciem głowy mężatek były wiązane na karku w formie czapeczki jasne, płócienne, chustki w drobne jednobarwne wzory. W okresie międzywojennym modnymi stały się chustki białe, płócienne haftowane w naturalistyczne motywy kwiatowe.  

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Marysia leśniczanka (w uroczystym stroju weselnym),
Z kurpiowskich borów. Szkice, opowiadania, obrazy i gadki, Adam Chętnik, Lwów 1930 r.

2. Typy ludowe z Myszyńca (kobieta w chustce), pocztówka, Nakładem Stanisława Winiarskiego w Warszawie, 1903 r.

3.Kobieta w chustce, Puszczanie Przasnyscy, Przyczynek do charakterystyki antropologicznej Kurpiów, Aleksander Maciesza, Warszawa-Lwów, 1923 r.

Koszula

Miała krój przyramkowy. Szyta była z lnianego płótna samodziałowego. Na przyramkach, półokrągłym kołnierzyku i mankietach zdobiły ją rzędy białej stebnówki.

W okresie międzywojennym modnymi stały się wyszycia w kolorze  niebieskim i czerwonym, a brzegi kołnierzyka i mankietów zaczęto zdobić koronką szydełkową.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Koszula z kołnierzykiem

Gorset + Kaftan

Gorset to najważniejsza część stroju przywdziewana pierwotnie przez panny. Obecnie jest noszony niezależnie od stanu cywilnego kobiety.  Był dopasowany w talii, a poniżej niej lekko rozkloszowany. Szyto go najczęściej z gładkich tkanin. Jego krawędzie lamowano wstążką o kontrastowym, w stosunku do gorsetu kolorze. 

Kaftan nosiły raczej kobiety zamężne. Szyty był z gładkich, błyszczących, ciemnych tkanin fabrycznych. Miał proste plecy i luźne przody, dół w części tylniej lekko półkolisty, nie posiadał kołnierzyka, a jego wycięcie pod szyją lamowano wąską oszewką.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Wykrój gorsetu
a - przód  (skroić dwa razy); b/1, b/2 – plecy, rys. Elżbieta Piskorz-Branekova.

2. Kobieta w gorsecie, Puszczanie Przasnyscy, Przyczynek do charakterystyki antropologicznej Kurpiów, Aleksander Maciesza, Warszawa-Lwów, 1923 r.

3. Kobieta w kaftanie, Na Mazowszu, Kazimierz Saysse-Tobiczyk. Warszawa, 1964

4. Kobieta w kaftanie, Puszczanie Przasnyscy, Przyczynek do charakterystyki antropologicznej Kurpiów, Aleksander Maciesza, Warszawa-Lwów, 1923 r.

Spódnice

Na Kurpiach, gdzie tkactwo było bardzo rozwinięte, sięgające prawie do kostek, spódnice szyto z różnorodnych tkanin samodziałowych. Mogły być one gładkie, pasiaste lub kraciaste.

Na ich wykonanie przeznaczano pięć kawałków tkaniny, każdy o szerokości ok. 70 cm całość układano w drobne fałdki (przód był prawie gładki) i wszywano w pasek.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Spódnica

2. Wieśniaczki z Myszyńca, pocztówka, Nakładem Stanisława Winiarskiego w Warszawie, 1903 r.

3. Kurpie, Władysław Boratyński, pocztówka, 1934 r.

Zapaska 

Szyta była z samodziałowych tkanin pasiastych, takich samych  jak  używane na spódnice. Jej brzegi początkowo były bez ozdób.

Po pierwszej wojnie światowej pojawiły się na nich obszywki ze wstążki  oraz szydełkowe koronki. W okresie międzywojennym dziewczęta zaczęły nosić zapaski całe z płótna bawełnianego rozszywane szydełkowymi wstawkami.

STRÓJ MĘSKI

Nakrycie głowy
 
Najpopularniejszym nakryciem głowy był brązowy kapelusz z wełnianego wojłoku, tzw. grzybek (przypominał odwrócony, w połowie obcięty grzyb). Jego główkę ozdobiono wstążką.

Arch. Elżbieta Piskorz-Brankova

Mieszkańcy Dylewa, pow. Ostrołęka, fot. F. Malinowski w Ostrołęce, 1890 r.

Koszula

Była szyta z lnianych tkanin samodziałowych i miała krój przyramkowy, pod szyją  niewielki, wykładany kołnierzyk ozdobiony skromnym haftem w kolorze czerwonym, białym, niekiedy niebieskim. Rękawy koszuli były proste, wszyte w wąski mankiet.  

Fot. Archiwum Elżbita Piskorz-Branekova

Kaftan męski

Sukmany

Szyto z samodziałowego sukna w naturalnym kolorze wełny (brązowej lub siwej). Miały one krój kontuszowy, ich górna część przylegała do figury, dolna była szeroka i fałdzista.

Ilość fałd świadczyła o zamożności, najskromniejsze posiadały ich 12, te noszone przez najzamożniejszych niekiedy aż i cztery razy więcej.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Spodnie

Miały bardzo prosty krój, na letnie przeznaczano lniane samodziały, na zimowe sukna siwe lub brązowe takie jak te, z których szyto sukmany. 

1. Wykrój spodni
a - przód (skroić dwa razy), b - tył (skroić dwa razy); c - kliny; d – pasek, rys. Elżbieta Piskorz-Branekova. 

2. Stary Pabich z Kadzidła ze swemi kijami, Z kurpiowskich borów. Szkice, opowiadania, obrazy i gadki, Adam Chętnik, Lwów

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Strój kurpiowski

Czółko kurpiowskie 

Haft Kurpie Zielone

Skarby Kurpiów 

Bursztyn kurpiowski 

Encyklopedia stroju ludowego 

Encyklopedia haftu

Stroje ludowe