2013-10-01 Szkoła ziół

Zwolennicy medycyny ludowej zachęcają nas do zbierania ziół i do parzenia herbatek zielnych. Ale najpierw trzeba nauczyć się odróżniać rośliny zielne, aby potem zbierać je na łąkach, polach i w lasach. 

Należy pamiętać, zioła zbieramy z miejsc oddalonych od ruchliwych ulic co najmniej o 200 m.

Fot. Archiwum własne

Zielarka uczyła uczestników festynu rozpoznawać zioła

Wielką szkołę o ziołach zorganizowało Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku.

Święto Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia) stało się okazją, aby rośliny zielne były wszechobecne na terenie skansenu. Suszyły się w chatach – przy kuchni, w spiżarkach, w sieni, na specjalnie wystawionych na dworze stoiskach.

Każdy kto tylko chciał, mógł przyjrzeć się roślinom poznać ich nazwy. Organizatorzy festynu zadbali o kartoniki z nazwami przyczepionymi do poszczególnych ziół.

Fot. Archiwum własne

Pokaz ziół w skansenowskich chatach

Parzenie naparów z ziół

Szkoła ziół

Zioła na stoiskach handlowych  

Ale nie tylko rozpoznawanie roślin było tematem imprezy. Uczestnicy dowiedzieli się, jakie zastosowanie mają zioła w lecznictwie i w kuchni, jak je uprawiać, kiedy zbierać i jak suszyć. 

Lipa drobnolistna

Zbiór:
Surowcem leczniczym jest kwiatostan. Zbiera się całe kwiatostany wraz z podsadką kwiatową. Zbiór zaczyna się w tym czasie, gdy większość kwiatostanów jest już rozwinięta. Nie należy zbierać kwiatów przekwitłych.

Zbiór kwiatów może być prowadzony tylko w dni pogodne, po obeschnięciu osy. Kwiat lipy dobrze wysycha w suszarni naturalnej. Po wysuszeniu surowiec powinien mieć barwę żółtobiałą.

Właściwości lecznicze:
Kwiat lipy jest stosowany jako środek napotny w chorobach przebiegających z podwyższoną temperaturą, przeziębieniach, zapaleniu oskrzeli itp.

Ponadto lipa jest stosowana jako lek moczopędny i rozkurczający przy schorzeniach nerek i pęcherza. Zewnętrznie napar z kwiatu lipy stosuje się do płukania jamy ustnej i gardła oraz używa się go do kąpieli, szczególnie dzieci nerwowych i mających problemy z zasypianiem.

 
Czarny bez

Zbiór:
Zbieramy kwiaty, owoce i korzenie. Świeże kwiaty obcinamy u nasady kwiatostanów. Suszymy luźnymi warstwami w miejscu ocienionym i przewiewnym. Używamy natychmiast lub przechowujemy, chroniąc przed światłem i wilgocią. 

Korzenie wykopujemy pod koniec lata. Myjemy, usuwamy boczne korzenie. Następnie kroimy pozostałą cześć na kawałki i suszymy na słońcu lub w lekko nagrzanym piekarniku. Dojrzałe owoce zbieramy i spożywamy świeże lub przechowujemy zamrożone.

Zastosowanie lecznicze:
Sporządzamy  napary, wywary, nalewki. Kwiaty działają moczopędnie, napotnie, antyreumatycznie, rozluźniająco oraz łagodzą kaszel. Owoce i korzenie działają oczyszczająco, przeczyszczająco oraz obniżają gorączkę.

Zastosowanie w kuchni:
Czarny bez można dodawać do naleśników i innych słodkich potraw. Stanowią składnik białego wina. Świeże owoce są używane do zabarwiania win i syropów oraz do produkowania lekko przeczyszczających soków i marmolad. Są też doskonałym dodatkiem do jogurtów.

Melisa lekarska

Zbiór:
Liście i kwitnące wierzchołki pędów zbieramy latem we wczesnych godzinach rannych, po ustąpieniu rosy. Suszymy rozłożone luźnymi warstwami w miejscu ocienionym i przewiewnym. Susz przechowujemy chroniąc go przed światłem i wilgocią. Przyrządzamy z niego napary.

Zastosowanie lecznicze:
Melisa wzmaga apetyt, działa rozkurczowo, antyseptycznie (głównie na drogi moczowe), moczopędnie oraz uspokajająco.

Mięta pieprzowa

Zbiór:
Kwitnące wierzchołki pędów oraz liście zbieramy od początku lata do końca okresu wegetacyjnego rośliny. Miętę pieprzową można uprawiać w dużych donicach, na zacienionych grządkach ze świeżą i wilgotną ziemią.

Liście i kwitnące wierzchołki pędów obcinamy i używamy świeże, bądź suszymy rozkładając je luźnymi warstwami w miejscu cienistym i przewiewnym. Przechowujemy chroniąc przed światłem i wilgocią.

Zastosowanie lecznicze:
Z mięty robimy napary i nalewki. Mięta wzmaga trawienia, ma działanie wykrztuśnie i rozkurczowe. Zewnętrznie stosujemy ją do nacierań przy reumatyzmie oraz jako środek antyseptyczny i dezodorujący do ust.

Zastosowanie w kuchni: 
Używamy w niewielkich ilościach ze względu na intensywny smak, który zagłusza właściwy smak potraw. W dużych ilościach mięta stosowana jest do wyrobu pastylek, cukierków oraz do rozmaitych aperitifów.

Bazylia pospolita

Zbiór:
Zbieramy ją jesienią. Kwiaty i liście wykorzystujemy głównie latem w kuchni. Uprawiamy ją w doniczkach lub na grządce. Roślina potrzebuje dużo wilgoci, więc podlewamy ją często.

Regularnie przycinamy, żeby wzmóc tworzenie się pędów bocznych i zapobiegać zbyt wczesnemu pojawieniu się kwiatów.

Liście zbieramy w miarę możliwości jeszcze przed kwitnieniem i używamy świeże lub konserwujemy w oliwie lub soli. Można je także zamrozić w całości lub posiekane.

Zastosowanie lecznicze: 

Przyrządzamy bazylię jako napary, nalewki czy wywary. Działa tonizująco wzmaga trawienie, działa rozkurczowo, antyseptycznie, hamuje stany zapalne.

Zastosowanie w kuchni: 

Stosujemy do przyprawiania zup, sałatek, sosów, farszów, jarzyn sera itd.

Rozmaryn lekarski

Zbiór:
Zbiór możliwy jest przez cały rok. Obcinamy liście i kwitnące wierzchołki pędów, wiążemy w pęczki i suszymy, wieszając w miejscu ocienionym i przewiewnym. Następnie przechowujemy chroniąc przed światłem i wilgocią.

Zastosowanie lecznicze:
Z rozmarynu robimy napary bądź nalewki. Rozmaryn wzmaga trawienie, działa pobudzająco na apetyt, wiatropędnie, rozkurczowo, podniecająco.

Zewnętrznie stosowany jest w formie nacierań głowy i dezynfekującego płynu do płukania ust przy zapaleniu jamy ustnej.

Zastosowanie w kuchni: 
Służy głównie do przyprawiania potraw z mięs i ryb oraz do sporządzania octu ziołowego.

Tymianek pospolity

Zbiór:
Możemy uprawiać go w ogródku. Kwitnie od maja do czerwca. Zbieramy liście i kwitnące wierzchołki pędów. Suszymy w miejscu ocienionym i przewiewnym. Przechowujemy, chroniąc przed światłem i wilgocią.

Zastosowanie lecznicze: 
Tymianek ma właściwości bakteriobójcze i wykrztuśne. Niszczy bakterie w układzie oddechowym, przyczyniając się do leczenia chorób płuc, krtani i błon śluzowych gardła.

Pobudza pracę żołądka i wydzielanie soku trawiennego. Może być stosowany do kąpieli odkażających. Wzmaga trawienie, działa oczyszczająco, wiatropędnie, wykrztuśnie, tonizująco i łagodząco.

Stosowany jest zewnętrznie jako środek antyseptyczny na rany i skaleczenia oraz jako dezynfekujący płyn do płukania ust przy zapaleniach jamy ustnej.

Zastosowanie w kuchni:
Stosuje się tymianek hodowany w ogródkach, jak i jego dziką odmianę. Dodaje się go do wywarów mięsnych, ostrych sosów, ciężkich zup, pieczonej kaczki, dziczyzny, królika, cielęciny, wołowiny oraz ryb.

Nadaje lepszego smaku wędlinom, bigosowi, mielonemu mięsu, pasztetowi, serowi, grzybom, sałacie oraz potrawom z roślin strączkowych.

Dodaje się go również do olejów i octów ziołowych. Służy też do produkcji win ziołowych.

Lebiodka pospolita (oregano)

Zbiór:
Obcinamy liście i kwitnące wierzchołki pędów, gdy tylko rozwiną się kwiaty. Kwitnie od lipca do września. Następnie wiążemy w pęczki i  suszymy w miejscu ocienionym i przewiewnym. Przechowujemy, chroniąc przed światłem i wilgocią.

Zastosowanie lecznicze: 
Wzmaga apetyt, pomaga w trawieniu. Działa wiatropędnie i rozkurczowo. Zewnętrznie lebiodka jest stosowana jako antyseptyczny i dezodorujący płyn do ust przy zapaleniach jamy ustnej. Robimy napary i wywary.

Zastosowanie w kuchni: 
Lebiodka jest używana jako przyprawa, np. do potraw z jarzyn, mięs i grzybów, do omletów czy sałatek z pomidorów.

Szczególnie aromatyczne jest greckie oregano, rosnące w krajach śródziemnomorskich. Warto o tym pamiętać w turystycznych wędrówkach.

Majeranek ogrodowy

Zbiór: 
Kwitnie od lipca do września. Zbiór majeranku następuje latem.  Liście i kwitnące wierzchołki pędów obcinamy, gdy tylko pojawią się kwiaty. Następnie wiążemy w pęczki i suszymy w miejscu ocienionym i przewiewnym.

Następnie przechowujemy chroniąc przed światłem i wilgocią.

Zastosowanie lecznicze: 
Z majeranku robimy nalewki i napary. Majeranek działa uspokajająco, rozkurczowo, napotnie, wzmaga przemianę materii. Stosowany jest też zewnętrznie do nacierania w bólach reumatycznych i nerwobólach.

Zastosowanie w kuchni: 
Majeranek jest ważną przyprawą wielu potraw. Używa się go m.in. do poprawiania smaku sosów, warzyw, duszonego i pieczonego mięsa oraz do potraw z grzybów.

Poza tym zioło to dodaje się do likierów ziołowych i wermutów.

Kminek zwyczajny

Zbiór:
Delikatne listki kminku, które dają się jeść na surowo, można zbierać przez cały okres wegetacyjny rośliny.

Gdy owocostany są prawie dojrzałe i zmieniają kolor trzeba roślinę wyrwać z ziemi i powiesić do wysuszenia w miejscu chłodnym i przewiewnym, a wyschnięte lekko otrząsnąć i zebrać wytrząśnięte nasiona.

Zastosowanie lecznicze:
Z kminku przyrządza się wywary i nalewki. Ma działanie pobudzająco trawienne, wzmagające apetyt, wiatropędne, antyseptyczne i rozkurczowe.

Zastosowanie w kuchni: 
Młode listki kminku dodają sałatom, zupom i gotowanym jarzynom specjalnego smaku. Bardzo aromatyczne nasiona są stosowane jako przyprawy do ciasta, zaczynu do ciemnego chleba, a także do pewnych odmian serów i kiszonej kapusty.

Pasują do potraw mięsnych, przede wszystkim do wieprzowiny i stanowią składnik znanych aromatycznych likierów. 

***

Napary z czarnego bzu

 
Bierzemy 1 łyżkę suszonych owoców. Zalewamy szklanką wrzątku i parzymy pod przykryciem przez około 15 minut. Pijemy 1/3 szklanki trzy razy dziennie.

Nalewka z czarnego bzu

Składniki:
0,5 kg suszonych owoców czarnego bzu lub 1,5 kg świeżych
3,5 l wody
400 sztuk liści wiśni
1 litr spirytusu
2 kg cukru
50 kg kwasku cytrynowego lub sok z 10 cytryn

Wykonanie:
Owoce bzu zagotować z liśćmi wiśni. Odcedzić przez sito, wystudzić, dodać 2 kg cukru, 1 litr spirytusu i kwasek cytrynowy bądź sok z cytryny. Wymieszać i zalać do butelek.

Odstawić na minimum dwa miesiące. Spożywać jako znakomite źródło przeciwutleniaczy. 

Nalewka z owocu dzikiej róży

Owoc dzikiej róży to bogactwo witaminy C. Zawiera również witaminy E, K, P i z grupy B, flawonoidy, beta-karoten, likopen, garbniki, kwas cytrynowy i jabłkowy, pektyny, wapń, magnez, żelazo, potas, fosfor oraz olejek eteryczny. 

Uzupełnia niedobory witamin i minerałów oraz wzmacnia odporność organizmu, szczególnie zalecana przy przeziębieniach, osłabieniu organizmu i anemii.

Ze względu na witaminy C i K zalecana w przypadku kruchości naczyń krwionośnych.

Zapobiega i łagodzi infekcje dróg moczowych, dzięki działaniu mocopędnemu i zakwaszającemu mocz.

Pomocna przy dolegliwościach układu pokarmowego: biegunkach, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, nieżytach przewodu pokarmowego, także w przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów.

Przepis na nalewkę

1 kg owoców dzikiej róży (zebranych po pierwszych przymrozkach) oczyścić, usunąć nasiona, umyć, osuszyć. Zasypać w słoju ½ kg cukru i postawić w ciepłym miejscu, aby puściły sok.

Co 2-3 dni potrząsać słojem. Po 14 dniach wlać ¼ litra spirytusu, ½ litra wódki. Słój zakręcić i zostawić na następne 14 dni, co kilka dni wstrząsając.

Zlać, przecedzić i rozlać do butelek. Pozostawić w chłodnym pomieszczeniu na 2 miesiące.

Nawłoć kanadyjska – ziele

Wykazuje działanie moczopędne, rozkurczowe, przeciwbólowe, przeciwzapalne, anty drobnoustrojowe, obniżające ciśnienie krwi. Działa odtruwająco, ułatwia wydalanie szkodliwych ksenobiotyków i metabolitów.

Uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne. Zwiększają wydalanie chlorku sodu, amoniaku i kwasu moczowego. Odkaża układ moczowy, działa przeciw wysiękowo i przeciw obrzękowo. Wodne wyciągi leczą nieżyt żołądka i jelit.

Wskazania. Stany zapalne i infekcje układu moczowego i płciowego, kamica moczowa, choroby  metaboliczne i z autoagresji (reumatyzm, toczeń, trądziki, łuszczyca), kuracje odtruwające, otyłość, cukrzyca, nadciśnienie, niewydolność krążenia, nieżyty przewodu pokarmowego.

Wyciąg na winie wzmacnia naczynia krwionośne, przeciw nadciśnieniowo i przeciwmiażdżycowo, poprawiająco na trawienie i krążenie wieńcowe, czyści krew, moczopędny.

Nalewka
100 g ziela zalać 400 ml gorącego alkoholu 40 proc., wytrawiać 14 dni, przefiltrować. Zażywać 3 razy dziennie po 5-10 ml lub 1 raz dziennie mały kieliszek.

Wyciąg na winie
100 g ziela zalać 450 ml ciepłego wina wytrawnego czerwonego, dodać 50 ml wódki czystej 40 proc., odstawić na dwa tygodnie, przecedzić. Pić po 30-50 ml jeden raz dziennie.  

Zobacz też:

Zioła w kuchni http://wiano.eu/article/730

Medycyna ludowa http://wiano.eu/article/1158

Wiejskie ogródki http://wiano.eu/article/1274

Drzewa owocowe http://wiano.eu/article/1269

Ogródki przydomowe http://wiano.eu/article/578