2015-05-20 Hafty przeworskie

Hafty przeworskie. Zdobiły, w drugiej połowie XIX w. i w latach nieco późniejszych, ubiór ludowy noszony we wschodniej części terenów zamieszkałych przez Rzeszowiaków, a konkretnie w kilkunastu wsiach leżących w najbliższej okolicy Przeworska (głównie wzdłuż rzeki Mleczki będącej prawym dopływem Wisłoka).

Same hafty tak  jak i strój, który zdobiły, miały wiele cech wspólnych ze zdobieniami stroju innych Rzeszowiaków. Strój przeworski przestał być powszechnie noszony dosyć wcześnie, już na początku XX wieku, wtedy już tylko przechowywano jako pamiątkę  jego najzdolniejsze elementy.

W ubiorze tym haft zdobił przede wszystkim stroje kobiece. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Wielokolorowy haft płaski na plecach gorsetu

2. Haft z  motywami stylizowanej palmety z rękawa kaftana 

Motywy haftu
W haftach białych i tzw. angielskich (wykonywanych białą nitką na białym płótnie) dominowały szerokie pasy wyszycia zakomponowane z motywów geometrycznych lub stylizowanych migdałowych owoców  (po  angielsku motyw ten nazywa się peisley, wymawiaj pejzli)  i z lekko zgeometryzowanych roślinnych.

Prawie zawsze  brzegi ozdobionych nim elementów ubioru były wykończone mniejszymi lub większymi ząbkami, a ich krawędzie utworzone z gęsto obrobionych dziurek, które często pojawiały się   także pomiędzy innymi elementami haftu.

Odmienny charakter miały wyszycia koralikowe umieszczane na kaftanach i gorsetach. Koraliki, z przewagą czarnych, były układane pasowo w efektowne kompozycje, na rękawach kaftanów przypominały nieco motyw palmety.

Natomiast w haftach płaskich, uzupełnianych koralikami  dominowały naturalistyczne tematy kwiatowe.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Zapaska ozdobiona haftem białym

2. Dolna krawędź zapaski ozdobiona haftem (motyw peisley)

3. Dolna krawędź spódnicy ozdobiona haftem

Sposób haftowania
Hafty białe wykonywano nićmi bawełnianymi. Stosowano wiele ściegów, ale przede wszystkim: za igłą (stebnówka, sznureczek), dzierganych (dzierganie właściwe, łańcuszek), atłaskowych (atłasek płaski, wypukły, na podkładzie), stosowano także ażur przekłuwany.

Hafty koralikowe wyszywano paciorkami głównie w kolorze czarnym z pewnymi podkreśleniami koralikami różnokolorowymi.

Wzór, a właściwie jego kontur był najpierw rysowany na bibułce lub cienkim, miękkim papierze, mocowano go drobną fastrygą do miejsca gdzie miało znaleźć  się wyszycie.

Każdy rząd haftu powstawał oddzielnie, nakładano go nitką, na którą było nawleczonych jednocześnie kilka koralików. Papier z konturem motywu pozostawał zwykle pod wyhaftowanym ornamentem, odcinano tylko jego wystające fragmenty.

Natomiast hafty płaskie   powstawały przy użyciu głównie dwóch ściegów: sznureczka i atłasku. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi:

1. za igłą

2. sznureczek

3. dziergany

4. łańcuszek

5. atłasek wypukły

6. atłasek prosty

7. dziergany właściwy

8. ażur przekuwany

9. koralikowy

Jakie części stroju ozdabiano
Białe hafty przyozdabiały spódnice oraz zapaski. Natomiast hafty koralikowe i płaskie przystrajały gorsety, a także kaftany szyte z różnorodnych, gładkich tkanin w przeróżnych kolorach. 

Na spódnicach hafty były rozmieszczane wzdłuż ich dolnych krawędzi, niekiedy zajmując do  2/3  ich długości, zaś na zapaskach zdobienia rozkładano wzdłuż trzech boków (szlak dolny najszerszy, boczne węższe).

Kaftaniki miały przystrój wzdłuż przodów, ale największe motywy zdobnicze umieszczano w dolnej części rękawów.

Bogato były zdobione też gorsety, mogły je przystrajać szerokie pasy haftu koralikowego rozłożone wzdłuż ich dolnej krawędzi i obu przodów lub wyszycia koralikowe lub płaskie niekiedy używane jednocześnie.

Nie zależnie od rodzaju haftu motywy rozmieszczano tak, że podkreślały linię pleców i przodów. 

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania:

1. Rysunek haftu płaskiego z gorsetu

2. Rysunek haftu ze spódnicy

3. Rysunek haftu z zapaski (motyw peisley) 

Nauka haftu dla początkujących

Nauka haftu koralikowego

Zobacz też:

Hafty Podgórzan

Hafty Górali Podhalańskich

Encyklopedia haftu

Haft nasnuwany

Haft łowicki ręczny

Haft kujawski

Hafciarstwo

Haft ludowy