2012-04-20 Rola chleba

O roli chleba w kulturze ludowej będzie można dowiedzieć się szerzej 27 kwietnia o godz. 12.00 w Muzeum w Łowiczu w ramach akcji „Smak dzieciństwa – pieczywo codzienne i obrzędowe w tradycji regionu łowickiego”. Wykład poprowadzi Patryk Pawlaczyk, asystent w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie.

Fot. Archiwum muzeum 

1. Plakat "Smak dzieciństwa..."

2. Patryk Pawlaczyk, autor wykładu, pokazuje dzieżę, w której dawniej wyrabiano ciasto na chleb

Dawniej chleb uosabiał pokarm. Wierzono więc, że jest darem bożym, dlatego też otaczano go szacunkiem nawet gdy o nim mówiono.

Przekonani o boskim pochodzeniu chleba, ludzie używali go również w wielu praktykach magicznych. Nawet proces jego wytwarzania: zagniatania, pieczenia postrzegali jako tworzenie materii o niezwykłym znaczeniu. Zarówno składnikom jak i samemu wypiekowi przypisywali magiczne właściwości – obronę przed złymi duchami, klęskami, chorabami, odpędzania zła.

Nic zatem dziwnego, że chleb nierozerwalnie był powiązany z życiem człowieka. 

Kiedy rodziło się dziecko był pierwszym darem jaki mu ofiarowywano.  Towarzyszył ludziom w czasie świętowania i dni pracy. Po śmierci  zabierano go ze sobą w zaświaty, gdzie pełnił funkcję strawy dla dusz.

Fot. Archiwum własne

Chleb wkładano umarłemu do trumny

Związek chleba z „tamtym światem”  sprawiał, że był łącznikiem między ludźmi a mieszkańcami zaświatów. Zmarli uchylali - za jego pośrednictwem - rąbka tajemnicy przyszłych zdarzeń i ostrzegali przed zagrożeniem.

Chleb w porządku rytualnym pełnił funkcję ofiary, komunii i dobrego omenu. Formy pieczywa obrzędowego znane z polskiej tradycji, takie jak: kukiełka, korowaj, nowe latko, opłatek stanowią przykład  takich praktyk.

Fot. Archiwum muzeum

Nowe latko - pieczywo obrzędowe

Sam proces wypieku chleba był czynnością tajemniczą, obwarowaną wieloma magicznymi zabiegami i przesądami.

Narzędzia wykorzystywane w obróbce ciasta, takie jak dzieża czy piec, posiadały znaczenie symboliczne i były istotnymi akcesoriami w trakcie obrzędów, szczególnie tych, które dla tradycyjnie widzącego świat człowieka otwierały perspektywę kosmiczną, jaką jest nieustanne odradzanie się życia.

Fot. Archiwum własne

1. Kopańki do zagniata ciasta

2. Dzieża

Do dziś chleb w polskiej kulturze posiada żywe właściwości symboliczne. Smak „dobrego chleba” jest często przyjemnym wspomnieniem beztroskiego dzieciństwa.

Rozmyślania i rozmowy o kondycji chleba i pogorszeniu się jego jakości, odsłaniają nostalgię za utraconym czasem bezpieczeństwa, mitycznego ładu, dostatku. W końcu moda na powrót do tradycyjnych receptur wypieku, wydaje się być próbą przywrócenia, przynajmniej części, jego utraconych właściwości.

Zobacz też:

Wypiek chleba http://wiano.eu/article/1650

Wypiek chleba - konkurs http://wiano.eu/article/1661