2012-08-23 Obrzędy żniwne

Od pieśni żniwiarzy rozpoczęły się żniwa na polach w Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu, a zakończyły się na strojeniu i oborywaniu przepiórki, a także na dożynkach – najważniejszych obrzędach żniwnych. 

Pracownicy muzeum przebrani w dawne stroje  przypomnieli obrazy z życia dawnej wsi podczas Podlaskiego Święta Chleba. Jest to największa impreza folklorystyczna w regionie.

Fot. Archiwum własne

1. Długi bochen chleba

2. Żniwiarze wyruszają w pole

Tak jak dawniej żniwiarze wyruszyli w pole całą rodziną. Zabierano także niemowlęta. Na polu ustawiano szałas dla dziecka, by skryć je przed upalnym słońcem.

Żniwiarze przynosili ze sobą w pole także pożywienie. Wodę mieli w kuble lub dzbanku. Ustawiano ją w chłodzie albo w zbożu, aby się nie przegrzała. 

Skansenowscy żniwiarze zaopatrzyli się w pampuchy – ciasto smażone na oleju (podobne do racuchów) i kawę z mlekiem. Podzielili się posiłkiem z widownią. Dzięki temu publiczność mogła posmakować podlaskich racuchów.

Przy słowach piosenki:

Kosiarze stoją, stoją, żytka się boją
Kosiarze nie stójcie, żytka się nie bójcie,
Najlepiej z rana, z rosą ciąć żytko kosą 

rozpoczęto pokaz koszenia zboża kosą i zbierania sierpem.

Kiedy żniwa dobiegały końca żniwiarze pozostawili na polu kępę niezżętego zboża, z którego dziewczęta zawiązały przepiórkę. Podzieliły ją na cztery części i uplotły z nich warkocze. Ustroiły we wstążki i kwiaty z ogrodów (dawniej były to kwiaty z pola). 

Na środek położyły kamień z rozłożoną lnianą, białą chusteczką, zwaną obruskiem – symbolizujący ołtarz, a na nim chleb dla przepiórki, a także dla głodnego człowieka. Kładziono go też dla myszy, aby nie szły do stodoły.

Dawniej chłopi wierzyli, że umieszczając chleb w przepiórce zapewniają dzięki temu ciągłość urodzajności ziemi – po to się chleb kładło, aby nie schodził z tej ziemi.

Także dla urodzajności ziemi oborywano przepiórkę. Obrzęd ten polegał na kilkakrotnym przeciągnięciu siłą za nogi dziewczyny wokół ostatniej kępy zboża. Wierzono, że swoimi narzędziami rodnymi przekaże ziemi siły witalne. Tarcie pupą po rżysku nie było dla dziewczyny przyjemne, aczkolwiek całej zabawie towarzyszył śmiech i dowcipy.

Przepiórka zdobiła ściernisko do jesiennej orki. 

Żniwa kończyły się dożynkami. Także i w skansenie wyruszył orszak żniwny do dworu. Najważniejszym punktem było uroczyste wręczenie właścicielowi majątku wieńca dożynkowego. Podczas Podlaskiego Święta Chleba wieniec dożynkowy otrzymała dyrektor muzeum Dorota Łapiak. 

Fot. Archiwum własne

1. Wieniec żniwny

2. Chleb, który został wręczony dyrektor muzeum

3. i 4. Orszak żniwny, który powędrował z pola do dworu  

Winsujem państwu ni srebrem, ni złotem
Tylo tem drogiem i wielkiem klejnotem,
Temy kłosami, co w polu zbierali,
We własne ręce pańskie oddali,
Plon złożyli plon
By złożyli scęście w dom!

O daj, Boze plonowali,
Za tak rocek docekali,
Plon złożyli, plon,
W gospodarza dom!

Dawniej wierzono, że wieniec zawierał w sobie rozrodczą siłę plonów, podtrzymującą wegetację zbóż. To właśnie w wieńcu miały skupiać się siły decydujące o wzroście zboża i wielkości urodzaju w następnym roku. To też do jego wyplatania przeznaczano zawsze najdorodniejsze kłosy.

W XIX wieku wieniec przyjął formę korony. Szkielet wykonywano z cienkich leszczynowych prętów: kółka i dwóch krzyżujących się kabłąków. Uwity jest z kłosów żyta, pszenicy, kwiatów, a nieraz jabłek i orzechów jako symbolu plonu pól, sadów i lasów.

Wieńce dożynkowe zdobiono też kaliną i wstążkami.

Fot. Archiwum własne

Wieniec żniwny

Dawniej wręczano też wiązankę żniwną wykonaną z kłosów zebranych na polu. Były one święcone w dniu Matki Boskiej Zielnej.
Za złożony dar gospodarz dziękował i zapraszał na poczęstunek i zabawę.

Fot. Archiwum własne

Wiązanie wiązanki żniwnej

Obecnie dożynki nie pełnią już funkcji magicznej mającej zapewnić obfitość plonów w następnym roku, lecz raczej są manifestacją religijno-patriotyczną.

Pieśń żniwiarzy

Oborywanie przepiórki

Zobacz też:

Święto Chleba http://wiano.eu/article/1159
Święto Chleba 2010  http://wiano.eu/article/598

Żniwa: równianka http://wiano.eu/article/1804

Wieniec dożynkowy http://wiano.eu/article/1776

niwa w skansenie w Sierpcu 2012 http://wiano.eu/article/1783
Żniwa w skansenie w Sierpcu 2011 http://wiano.eu/article/1171

Żniwa na Kaszubach http://wiano.eu/article/1803