2012-11-23 Skansen w Sierpcu

Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu zostało uznane przez miesięcznik National Geographic Traveler jako jeden z siedmiu cudów Polski w tegorocznej edycji plebiscytu. Muzealnikom udało się odtworzyć obraz dawnej wsi północno-zachodniego Mazowsza.

Fot. Archiwum muzeum - D. Krześniak

Zagroda z Ostrowa

1. Snopki żyta ułożone w dziesiątki

2. Malowniczy wiejski ogródek

Atmosferę XIX wiecznej wsi poczujemy zwłaszcza wtedy, gdy zagrody tętnią życiem podczas imprez folklorystycznych.

W programie imprez są pokazy ginących zawodów oraz dawnych prac gospodarskich. Starsi przypominają sobie jak to dawniej było, młodsze pokolenia uczestniczą w zajęciach, aktywnie poznając historię wsi, jej trud w walce o przeżycie.

Fot. Archiwum muzeum - D. Krześniak

1. Szatkowanie kapusty

2. Kopanie ziemniaków na polu

Muzealnicy zebrali kilkadziesiąt obiektów architektury drewnianej: zagrody chłopskie, karczmę, kuźnię, olejarnię, wiatrak i drewniany kościółek. Pierwsze ekspozycje były udostępnione do zwiedzania w 1985 r. 

Fot. Archiwum muzeum i własne

1. Studnia - żuraw

2. Kapliczka Matki Boskiej Łąkowskiej

3. Piwniczka ziemna

Stoją tam również kapliczki przydrożne, gołębniki, studnie, brogi i ziemne piwnice.  Wiele uroku dodają skansenowi uprawiane pola, ogródki, sady, a także hodowane tutaj kury, kaczki, kozy, owce czy konie.

Fot. Archiwum własne

1. Indyki

2. Owce

3. Gęsi

4. Kury

Zagrody są usytuowane w układzie tzw. rzędówki – czyli stoją rzędem wzdłuż drogi. Zgodnie z tradycją starsze zagrody zostały posadowione szczytem do drogi, te z okresu późniejszego stoją wzdłuż niej dłuższym bokiem.

Fot. Archiwum własne

1. Zagroda z Czermna, stojąca szczytem do drogi

2. Zagroda z Jonnego, stojąca wzdłuż drogi

W starszych chatach sień dzieli budynek na dwie nierówne części. W tej większej z izbą i alkierzem mieszkał gospodarz, węższą izbę z komorą zajmowali starsi członkowie rodziny lub komornik.

Malownicze pejzaże i obiekty docenili filmowcy. Tu realizowano obrazy do takich filmów jak Ogniem i Mieczem, Pan Tadeusz, Szwadron, Gdzieśkolwiek jest jeśliś jest. Kręcone były też odcinki programów kulinarnych Kuchnia z okrasą i Podróże kulinarne.

Wędrując po skansenie warto zajrzeć do karczmy Pohulanka. Pochodzi ona z XVIII wieku. Do Sierpca przeniesiono ją z Sochocin koło Płońska.  To właśnie Pohulanka była karczmą Jankiela w Panu Tadeuszu Andrzeja Wajdy.

Fot. Archiwum muzeum - D. Krześniak

Dzieci z Marzanną przed karczmą Pohulanką

Bardziej wyrafinowani zwiedzający mogą przyjrzeć się konstrukcjom ścian chałup. Budowane były z drewnianych bali ok. 16 cm grubości. Łączone były sposobem sumikowo-łątkowym.

Krótsze bale nazywano sumikami. Wpuszczano je - obrobionymi w odpowiedni sposób - końcami w pionowe słupy, zwane łątkami.  Bale w ścianach łączono ze sobą za pomocą drewnianych kołków. 

Fot. Archiwum własne

Chałupa szewca

Ściany w narożach łączono na dwa sposoby: na tzw. rybi ogon (z ostatkami i bez ostatków, czyli z wystającymi końcami belki lub bez) lub w słupy.

Wewnątrz ściany obrzucano grubą warstwą zaprawy glinianej, a potem je bielono, z zewnątrz uszczelniano je m.in. mchem i gliną. Przed nadejściem zimy ściany domów gacono tzn. ocieplano je słomą, liśćmi lub igliwiem.

Konstrukcja budynków posadowiona była na kamiennych podmurówkach: kamieniach polnych wiązanych gliną lub zaprawą wapienną.

Dachy budynków  były pokrywane słomą, którą kładziono na drewnianą konstrukcję w kształcie litery A nazywaną fachowo krokwiowo-jętkową. Połacie dachów były płaskie, jedynie na rogach w dachach czterospadowych i naczółkowych znajdowały się charakterystyczne schodki.

Liczba budynków w zagrodzie była uzależniona od wielkości gospodarstwa. Najmniejsze składały się z chałupy i budynku gospodarczego. W większych – zamożniejszych – znajdowały się dwa budynki dla zwierząt. Pierwszy to obora i stajnia dla koni, druga - chlew dla świń i kurnik dla drobiu.

Oprócz budynków inwentarskich (dla zwierząt) stawiano stodoły. W zamożniejszych gospodarstwach budowano też maneże, torfiarnie, stajnie, wozownie, spichlerze.

Chałupy i obiekty gospodarcze są w pełni wyposażone. Znajduje się tam sprzęt gospodarstwa domowego oraz maszyny i urządzenia, które wykorzystywano do pracach w polu i w obrębie domostwa. 

Fot. Archiwum własne

1. Wnętrze chaty

2. Wiejska szkoła

3. Wirówka do miodu we wnętrzu chaty

4. Warsztat tkacki we wnętrzu chaty

Poza zagrodami w skansenie znajduje się zespół dworski. To fragment przedwojennego majątku Bojanowo, które niegdyś liczyło sobie 57 ha. Ocalały jedynie: murowana stodoła, fragment wielofunkcyjnego budynku gospodarczego i resztki drzewostanu okalającego budynek mieszkalny. 

Fot. Archiwum własne

Dworek z Bojanowa

1. Front

2. Tył budynku

Wnętrze dworku

1. Przejście do kuchni

2. Miejsce wypoczynku w salonie

Budynki zostały wyremontowane i przystosowane do potrzeb muzeum. Na miejscu dawnej willi, w latach 80-tych XX wieku wybudowano dworek według projektu typowych mazowieckich dworków z XIX wieku.

 
I oczywiście jak to dawniej na wsiach bywało nie mogło zabraknąć kuźni. Ta w skansenie została zbudowana w 1914 r. i przeniesiona z Żuromina. Zgromadzono w niej kompletne wyposażenie. Jednakże elementy te zostały zebrane z różnych kuźni istniejących jeszcze do niedawna na terenie Mazowsza.

Zobacz też:

Wykopki w Skansenie http://wiano.eu/article/1834

Wykopki w Skansenie http://wiano.eu/article/1825

Jubileusz Sierpca http://wiano.eu/article/1220

Dworek w Sierpcu http://wiano.eu/article/1215

Kulig w Sierpcu http://wiano.eu/article/710

Żniwa w skansenie http://wiano.eu/article/1171

Miodobranie http://wiano.eu/article/1744