2015-07-16 Wieś Górnego Śląska

„Ostatni rolnicy w przemysłowej części Górnego Śląska” - tytuł wystawy sugeruje koniec rolnictwa na tym terenie. I tak jest, bowiem rolnictwo - tradycyjnie rozumiane - odeszło już w tej części Górnego Śląska do przeszłości.

Gdzie znajduje się tzw. przemysłowa część Górnego Śląska? Jest to obszar związany z dawnym intensywnym uprzemysłowieniem w okolicach Katowic, Chorzowa, Bytomia, Zabrza i Gliwic.

Fot. Archiwum muzeum

Fragment wystawy

W części obejmuje ten obszar Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP). Znaczący rozwój przemysłu ciężkiego miał tu miejsce tuż po zakończeniu wojen śląskich po 1763 roku. Jego dominacja trwała do lat 80. XX wieku.

Dziś sytuacja się zmieniła. Odeszły w przeszłość najpierw górnictwo rud żelaza, potem górnictwo i hutnictwo rud cynku i ołowiu, a ostatnio ograniczeniu uległo hutnictwo żelaza i górnictwo węglowe.

Fot. Archiwum muzeum

Fragment wystawy

Jednakże pozostało piętno odciśnięte na tutejszym krajobrazie – ziemia (gleba) zniszczona przez przemysł nie została na powrót wykorzystana pod uprawy. Pojawiły się także kolejne zagrożenia dla rolnictwa, jak postępujący proces urbanizacji i zmiany w w przepisach dotyczących przeznaczania ziemi uprawnej na działki budowlane.

Na wystawie zostały zaprezentowane sylwetki czterech rolników, którzy w różny sposób prowadzą swoje gospodarstwa. Ekspozycja ma charakter reportażowy, aby uzmysłowić problematykę odchodzenia od tradycyjnego rolnictwa na rzecz nowej jakości, jakim jest gospodarstwo farmerskie nastawione na wielką produkcję, zwykle stanowiącą monopol uprawowy lub hodowlany.

Czy się to nam podoba czy nie – wieś stanowiąca przedmieście aglomeracji ulegała i dalej ulega głębokim przemianom.

Fot. Archiwum muzeum

Rolnictwo od zawsze było związane z uprawą ziemi i hodowlą zwierząt. Na omawianym terenie można upatrywać początków rolnictwa już w epoce neolitu. Kolejne grupy osadnicze zwykle zajmowały się uprawą roli i chowem zwierząt, nie inaczej było jeszcze we wczesnym średniowieczu.

Od XIV wieku zaczyna się z wolna zmieniać krajobraz, czego przyczyną stał się rozwój górnictwa kruszcowego w okolicach Bytomia i Tarnowskich Gór oraz kuźnictwa nad rzekami: Stołą, Dramą i Rawą.

Przekształcenia były związane  również z intensywną wycinką lasów. Rewolucja przemysłowa na pruskim Górnym Śląsku (od końca XVIII wieku), związana z rozwojem górnictwa węglowego oraz hutnictwa żelaza i cynku, wywarła niezatarty wpływ na środowisko naturalne tej ziemi.

Jeszcze w XIX wieku rolnictwo było znaczącym działem tutejszej gospodarki. Obecnie, jak w większości województwa śląskiego, maleje tutaj powierzchnia upraw rolnych.

Według ostatnich badań, w stosunku do 2002 roku, zmniejszyła się ona prawie o 17%. Specjaliści wskazują, że to tendencja ogólnokrajowa, na Śląsku jednak – inaczej niż w całym kraju – wzrasta powierzchnia odłogów.

Wystawa przygotowana przez zespół pracowników Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” jest pokłosiem badań terenowych przeprowadzonych w latach 2012 – 2014.

Tematy poruszane na wystawie: rolnictwo w Katowicach (dwa gospodarstwa  w Podlesiu i Zarzeczu) i Piekarach Śląskich (dwa gospodarstwa w Dąbrówce Wielkich i Brzozowicach-Kamieniu), świniobicie, pielęgnacja koni wraz z ich podkuwaniem, uprawa kapusty i pożytki idące z mleka.

Zobacz też:

Dawniej na wsi

Podkuwanie konia

Koń i wół przy pracy

Wykopki w skansenie

Dawne żniwa

Wieś słowińska

Pług obracalny konny

Kopanie ziemniaków

Zwyczaje i obrzędy\życie codzienne