2014-08-30 Dawne żniwa

Jak co roku podczas Podlaskiego Święta Chleba na pole w Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu wyruszyli żniwiarze z sierpami i kosami, aby pokazać jak dawniej żniwowano. Zaprezentowali też obrzęd oborywania przepiórki i  podobny zwyczaj białoruski tzw. „brody”. Potem orszak żniwny wyruszył do dworu.

Dzień podczas Podlaskiego Święta Chleba był upalny. Już samo stanie w słońcu było dla obserwatorów pokazu żniwnego uciążliwe. A co dopiero dla żniwiarzy, którzy w tym upale ciężko pracowali.

Fot. Archiwum własne

1. i 2. Przyjazd kosiarzy

3. Cięcie kosą

4. Zbieranie sierpem

Ale tak właśnie dawniej było. Praca podczas żniw była ciężka. Już od świtu na pola wychodzili żniwiarze, by ściąć jak najwięcej zboża do południa. Potem słońce dawało się zbyt mocno we znaki. Od ciągłego zginania i machania kosą kark, ręce i plecy bolały, a tu jeszcze lał się z nieba żar.

Prace rozpoczynał kośnik, który ścinał kosą zboże. Za nim szła zbieraczka, która pomagając sobie sierpem związywała zboże w snopki. Ustawiano je potem w dziesiątki.

Pieśń żniwiarzy

Kosiarze stoją, stoją, żytka się boją
Kosiarze nie stójcie, żytka się nie bójcie,
Najlepiej z rana, z rosą ciąć żytko kosą

Pokazy żniwne składały się z wyjścia w pole żniwiarzy, żęcie sierpem, koszenie kosą, odpoczynek żniwiarzy i „oborywanie przepiórki”. 

Fot. Archiwum własne

1. i 2. Ustawianie snopków w dziesiątki

3. Wieniec żniwny

4. Przepiórka

Kiedy żniwa dobiegały końca żniwiarze pozostawiali na polu kępę niezżętego zboża, z którego dziewczęta zawiązywały przepiórkę. Kępę dzieliły na cztery części i uplotły z nich warkocze. Ustroiły we wstążki i kwiaty z ogrodów (dawniej były to kwiaty z pola).

Na środek położyły kamień z rozłożoną lnianą, białą chusteczką, zwaną obruskiem – symbolizujący ołtarz, a na nim chleb dla przepiórki, a także dla głodnego człowieka. Kładziono go też dla myszy, aby nie szły do stodoły.

Dawniej chłopi wierzyli, że umieszczając chleb w przepiórce zapewniają dzięki temu ciągłość urodzajności ziemi – po to się chleb kładło, aby nie schodził z tej ziemi.

Oborywało się potem przepiórkę ciągnąc wokół niej po rżysku pupą najmłodszą uczestniczkę żniw. Miało to sprawić, że w kolejnym roku będą dobre plony.

Fot. Archiwum własne

Podczas festynu odbył się też pokaz białoruskiego obrzędu dożynkowego zawijania tzw. "brody" w wykonaniu gości z Białoruskiego Muzeum Architektury Ludowej i Życia Codziennego w Ozercach k. Mińska.

Podczas żniw na polu pozostawiano snop żyta. Wtedy na pole wychodziły cztery kobiety. Najpierw pieliły one ziemię wokół snopka, aby w przyszłym roku nie rosły tam chwasty, skrapiały ją wodą, by w przyszłym roku padały deszcze, a następnie turlały się wokół snopka zgodnie z ruchem wskazówek zegara, aby kłosy były ciężkie.

Następnie kobiety siadały wokół snopa, każda brała do rąk garść żyta i plotła z niego ramię krzyża, który później był ścinany. Ich zadaniem było też uplecenie wianków na głowę, które przyzdabiały wstążkami.

Na zakończenie myły ręce, co miało sprawić, by ziarno w przyszłorocznych zbiorach było czyste. W tradycji krzyż i wieńce święcone były w cerkwi 29 sierpnia.

Fot. Archiwum własne

Dożynki przed dworem z Kiersnowa

Po zakończeniu żniw orszak żniwiarzy ruszył do dworu z Kiersnowa, aby przekazać wieniec dożynkowy starostom dożynek, dawniej wręczano właścicielowi majątku.

Winsujem państwu ni srebrem, ni złotem
Tylo tem drogiem i wielkiem klejnotem,
Temy kłosami, co w polu zbierali,
We własne ręce pańskie oddali,
Plon złożyli plon
By złożyli scęście w dom!

O daj, Boze plonowali,
Za tak rocek docekali,
Plon złożyli, plon,
W gospodarza dom!

Dawniej wierzono, że wieniec zawierał w sobie rozrodczą siłę plonów, podtrzymującą wegetację zbóż. To właśnie w wieńcu miały skupiać się siły decydujące o wzroście zboża i wielkości urodzaju w następnym roku. To też do jego wyplatania przeznaczano zawsze najdorodniejsze kłosy.

Jak dawniej żniwowano

Zobacz też:

Obrzędy żniwne

Młócenie lokomobila

Żniwa: równianka

Żniwa w skansenie

Żniwa na Kaszubach

Żniwa w Ochli

Żniwa w skansenie

Żniwa w Sierpcu

Wieniec dożynkowy