2016-01-04 Hafty żywieckie

Z cyklu ENCYKLOPEDIA HAFTU. Hafty żywieckie zdobią strój kobiecy  noszony pierwotnie wyłącznie przez mieszkanki Żywca. Hafty na tiulu są wręcz znaczącym wyróżnikiem tego stroju.

Żywiec był miastem bogatym, założonym w XIV wieku w kotlinie rzeki Soły na ważnym szlaku handlowym z Polski przez przełęcz Jabłonkowską do Czech, Moraw i Węgier.

Mieszczki żywieckie wyróżniały się bardzo swoim strojem. Były do niego silnie przywiązane. Nosiły go przy okazjach szczególnie uroczystych aż do lat trzydziestych XX wieku. Jeszcze wtedy, gdy miały wystąpić w grupie, posiadały tyle elementów stroju, że - po uprzednich ustaleniach - mogły założyć ubiory utrzymane w tej samej tonacji kolorystycznej.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft na kryzie

2. Haft na szalu (łoktuszy)

3. Haft na zapasce

4. Haft na zapasce

Motywy haftu
W haftach na tiulu istnieje wielka różnorodność i obfitość motywów. Są to różnego rodzaju: kropki, łezki, dziurki, kwiatki (rumianki, stokrotki, bratki, tulipany, róże i goździki oraz kwiaty fantastyczne).

Występuje także wiele rodzajów listków (dębowe, winnej latorośli, bzowe). Często też wyszywano winne grona, kłosy oraz wiele jeszcze innych motywów i wzorów.

Kwiaty, uzupełnione innymi elementami, są komponowane w dużych bukietach, w szlakach ciągłych i haftowane pojedynczo. Na gorsetach niepodzielnie królują goździki, zwykle ułożone w mniejszy lub większy bukiet.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft na plecach gorsetu

2. Haft z gorsetu 

Sposób haftowania
Haft na tiulu jest stosunkowo łatwy i praktycznie wszystkie mieszczki żywieckie go znały i potrafiły wykonać. Osiągnięcie efektu zdobniczego wiązało się z dużym nakładem pracy, pomysłowością i wrodzonymi zdolnościami artystycznymi.

Wyszycia powstawały dzięki swobodnemu przewlekaniu nitki (ścieg przed igłą) przez oczka tiulu.

Przed przystąpieniem do pracy należało narysować motyw na papierze, potem podkładano go pod tiul, całość rozpinano na tamborku. Następną czynnością było wyszycie konturu wzoru, a po usunięciu papieru zapełnienie powierzchni (tak jak przy cerowaniu) pomiędzy zarysowanymi konturami.

Brzegi dziurek na krawędziach tiulowych elementów stroju wykańczano ściegiem dzierganym. Do wykonania wielokolorowych haftów na gorsetach stosowano atłasek prosty, niekiedy cieniowany i sznureczek.

Fot. Archiwum Elżbiety Piskorz-Branekovej

Ściegi:

1. ścieg przed igłą

2. ścieg dziergany

3. atłasek prosty

4. atłasek cieniowany

5. sznureczek

Jakie części stroju ozdabiano
Żywiecki ubiór kobiecy był bardzo bogaty, a haftem zdobiono wiele jego elementów. Najpowszechniejsze i najbardziej eksponowane w nim wyszycia są sporządzane białą nitką na białym tiulu.

Hafty te przystrajały - używane tylko przez mężatki - szale (łoktusze) oraz małe chustki (krzyżówki), ponadto noszone na ramionach przez panny duże chusty, a także używane niezależnie od stanu cywilnego zapaski (fartuchy) i kryzy.

Prawie zawsze krawędzie tych elementów stroju były wykończone dziurkami ułożonymi w większe lub mniejsze zęby.

Ponadto haftami płaskimi przystrajano gorsety, łańcuszkiem noszone tylko przez mężatki kaftany (kamizelki), a haftem białymi tzw. angielskimi koszule i bieliznę.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania

1. Haft z kryzy

2. Haft z szala (łoktuszy)

3. Haft z zapaski

4. Haft z kryzy

Nauka haftu dla początkujących

Zobacz też:

Encyklopedia haftu

Haft wdzydzki

Haft nasnuwany

Haft łowicki ręczny

Haftowanie makatki

Haft kujawski

Haft biskupiański

Haft kaszubski

Haft łowicki 

Haft sieradzki

Ginące zawody\hafciarstwo