2018-12-03 Strój grodziski

Z CYKLU ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Rzeszowszczyzna. Strój grodziski. Przez specjalistów jest uważany za podgrupę stroju łańcuckiego, ma  z nim wiele cech wspólnych. Obszar, gdzie go noszono, jest położony na skraju trzech regionów kostiumologicznych: lasowiackiego, łańcuckiego i przeworskiego.

Rozciąga się on na północny-zachód od lewego brzegu Wisłoka płynącego od niego w pewnym oddaleniu, a największe centra tego mikroregionu są to wsie Grodzisko Dolne i Górne oraz Wólka Grodziska.

Podstawowym elementem go odróżniającym i wyróżniającym są noszone przez kobiety gorsety.

Według Franciszka Kotuli, największego badacza Rzeszowszczyzny, popularne i modne stały się one w Grodzisku  po I wojnie światowej. Przy okazjach szczególnie uroczystych strój ten jest noszony, szczególnie przez kobiety niekiedy i obecnie.

Ubiór męski zarzucono już w okresie międzywojennym, obecnie pełni wyłącznie rolę kostiumu scenicznego.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. „Grodziszczoki” z Grodziska Dolnego, Rudnik nad Sanem

2. Wystawa „Gorsety haftem malowane” w Rudniku nad Sanem

3. Strój grodziski na wystawie „Gorsety haftem malowane” w Rudniku nad Sanem

STROJE KOBIECE

Nakrycie głowy

Panny przeważnie chodziły z odsłoniętą głową, okazjonalnie tylko przysłaniały ją chustką.

Mężatki nakładały na włosy drewnianą obręcz (hamełkę), upięte na niej włosy tworzyły rodzaj okrągłego koczka. Dopiero na nią zakładano tzw. rańtuch czyli płat płótna ozdobiony białym haftem (narzucony na głowę lub ramiona).

Ponadto kobiety używały chustek tiulowych z białym haftem i tybetowych, najczęściej czerwonych z charakterystycznymi motywami trzech różanych pąków.   

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Narożnik chustki

Koszula + kryzka

Koszula była szyta z dobrze wybielonego cienkiego samodziału lnianego lub z płótna bawełnianego, miała krój przyramkowy i proste rękawy, najczęściej nie wszyte w mankiet.

Przy szyi - początkowo niezbyt wielki wykładany kołnierzyk, który z czasem został zastąpiony oddzielną kryzką. Haft biały, ręczny o motywach roślinnych zdobił mankiety i kołnierzyki koszul starszego typu.

Natomiast te szyte przed I wojną, bez kołnierzyka i mankietów miały rękawy w całości lub częściowo szyte z tkanin z fabrycznym haftem angielskim. Na kryzkę przeznaczano płótno bawełniane, miała kształt kolisty, a jej zewnętrzny brzeg był wykończony półkolistymi ząbkami. Zdobił ją ręczny, biały haft o motywach roślinnych. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Fragment kryzy

Spódnica

Noszono ich dwa rodzaje, tzw. suknie szyte z czerwonego lub zielonego sukna, czerwone miały na dole wypustkę z sukna zielonego, a zielone z czerwonego. Ponadto używano spódnic z białego płótna bawełnianego ozdobionego szerokim szlakiem ręcznego, białego haftu.

Wszystkie spódnice były szerokie, przeznaczano na nie od 3 do 5 metrów tkaniny, w części górnej ułożone w drobne zakładki i wszyte w pasek. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Spódnica z czerwonego sukna, odszyta suknem zielonym

2. Spódnica z zielonego sukna, odszyta suknem czerwonym 

3.Spódnica płócienna z białym haftem

Zapaska  

Była  suto marszczona, zwykle o  szerokości około 1 m i długości mniej więcej tej samej co spódnica.

Najczęściej szyto ją z białych tkanin i zdobiono wyszyciami w tym samym kolorze. Hafty  angielskie, niekiedy mocno ażurowe pokrywały 2/3  długości zapaski, a jej dolny brzeg wykańczały obdziergane ząbki. 

Fot. Archiwum Eżbieta Piskorz-Branekova

Zapaska płócienna z białym haftem

Gorset

Szyto z czarnego aksamitu lub z jasnych tkanin wełnianych, bawełnianych niekiedy z domieszką jedwabiu naturalnego lub sztucznego. Miał on krótki, kończący się tuż pod biustem stan, do którego doszywano długą, ok. 20 cm baskinkę, ułożoną w 7 (4 z przodu – 3 z tyłu) lub 9 (5 z tyłu – 4 z przodu) kontrafałd każda o szerokości 7 do 14 cm.

Na każdej fałdzie zamieszczano inną kompozycję, przedstawiającą gałązkę ze stylizowanymi kwiatami (piwonii, chryzantemy, lilii, astrów, bratków, róży). Kwiaty na baskince były zawsze skierowane ku dołowi. Zdobiono także stan gorsetu, na przodach znajdowało się po jednym motywie kwiatowym, natomiast całą powierzchnię pleców pokrywała kwiatowa kompozycja zbliżona kształtem do trapezu.

Kwiaty na tej części gorsetu były zawsze skierowane ku górze. Gorsety mogły być zdobione w trojaki sposób, wzory wykonano haftem koralikowym lub płaskim albo malowano.

Zawsze jednak ich stylistyka była zbliżona, a zdobienia wykonano w pastelowych barwach lub biało – srebrnych w przypadku gorsetów czarnych zdobionych haftem koralikowym.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Przód gorsetu z haftem koralikowym

2. Tył gorsetu z haftem koralikowym

3. Przód gorsetu z haftem płaskim

STROJE MĘSKIE

Nie różniły się znacznie od ubiorów noszonych przez mężczyzn w regionie łańcuckim, odmienności dotyczyły głównie zdobień i dodatków.

I tak  na przykład do żupana i płótnianki noszono krótkie do pasa czarne lub szare kamizelki zapinane na dwa rzędy porcelanowych guzików.

Natomiast grodziska płótnianka miała stojący i sztywny kołnierz odszyty czarnym suknem, a żupan zdobiły obszycia z białego sznureczka i takież pomponiki oraz naszycia ze srebrnej taśmy.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

„Grodziszczoki” z Grodziska Dolnego, Rudnik nad Sanem

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

Strój łańcucki

Hafty łańcuckie

Strój przyworski

Hafty rzeszowskie

Strój rzeszowski

Encyklopedia stroju ludowego

Encyklopedia haftu

Stroje ludowe