2012-10-21 Pieczywo łowickie

Muzeum w Łowiczu wydało publikację „Smak dzieciństwa. Pieczywo codzienne i obrzędowe w tradycji regionu łowickiego”, zawierające dawne przepisy kulinarne na chleb i ciasteczka, które wciąż jeszcze zachowały się w domowych zapiskach na terenie ziemi łowickiej.

Fot. Archiwum własne

1. Okładka książki

2. Od ziarna do pieczywa

Książka jest zwieńczeniem szerszego projektu, realizowanego pod tym samym tytułem.

Zamysł przypomnienia smaku i zapachu potraw spożywanych w dzieciństwie zrodził się dwa lata temu. Wtedy to muzeum otrzymało od Felicji Białas (88 lat), mieszkanki Otolic, wolnostojący ceglany piec chlebowy.

Fot. Archiwum własne

Piec chlebowy z Otolic

Obiekt został wybudowany w okresie międzywojennym przez jej ojca. Przez wiele lat jej rodzina wypiekała w nim chleb, ciastka i ciasta na święta i uroczystości rodzinne. Jeszcze w latach 80-tych XX wieku używano go do wypieków.

Jak wspomina pani Felicja za czasów jej dzieciństwa w większości gospodarstw w Otolicach znajdowały się właśnie tego typu piece chlebowe. W latach 70.tych XX wieku we wsi zostały już tylko dwa.

W 2011 r. piec chlebowy pani Felicji stanął w skansenie w Maurzycach – podobnie jak w Otolicach – naprzeciw zagrody z tego samego okresu międzywojennego, po drugiej stronie drogi wiodącej przez wieś.

Już wtedy pracownicy muzeum postanowili, że na bazie tego zabytku, będą prowadzić zajęcia edukacyjne dotyczących regionalnych tradycji związanych z wypiekiem i spożywaniem pieczywa. Wiele z kulinarnych przepisów uległo bowiem zapomnieniu.

I choć od 2000 r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi prowadzi krajową Listę Produktów Tradycyjnych, do tej pory nie znalazł się na niej żaden wyrób piekarniczy i cukierniczy z terenu łowickiego, mimo bogatych tradycji.

Tymczasem wiele osób pielęgnuje tradycyjne przepisy, czy to w formie zapisków czy przekazów ustnych. Są wśród nich m.in. gospodynie wiejskie, członkinie Kół Gospodyń Wiejskich.

Mimo takiego kulinarnego dziedzictwa szczególnie młodsze pokolenie kojarzy tradycję kulinarną wyłącznie z pajdą chleba ze smalcem.

Tymczasem w pamięci starszego pokolenia tkwi smak m.in. szczodraków, amoniaczków, bułek postnych, sodzioków, podpłomyków, kołaczy czy ciast drożdżowych. Pieczono też orzechy – pieczywo weselne obrzędowe, czy perebusy – placki zaduszkowe.

Ciasto chlebowe wyrabiano najczęściej na zakwasie lub na drożdżach. Wykorzystywano też do wyrobu ciasta: serwatkę, zsiadłe mleko, barszcz lub wodę po ugotowanych ziemniakach. Powierzchnię wypiekanego chleba i podpłomyków posypywano nasionami kopru, kminku, maku i czarnuszki.

W latach nieurodzaju konsumowano chleb tzw. głodowy, do którego dodawano gotowane ziemniaki lub sparzano ziarno żytnie. W ten sposób zmniejszano zużycie cennej mąki.

Fot. Archiwum własne

Worki z: ziarnem żyta (od lewej), pszenicy i mąki

Do początku XX wieku w Łowickiem do wypieku pieczywa w zasadzie nie używano mąki pszennej, cukru, jajek, śmietany czy masła. Te produkty przeznaczano głównie na sprzedaż, czy też jak w przypadku cukru, trzeba było je zakupić.

Od okresu międzywojennego stają się coraz powszechniejsze, pojawiają się głównie w składzie pieczywa obrzędowego, głównie kołaczy.

Do przygotowania placków świątecznych używano także cynamon, wonne olejki, rodzynki, migdały, mleko, cukier, syrop buraczany zwany melasą, czasami jajka, ser i miód. Placki barwiono tzw. krocyną czyli szafranem. Od okresu międzywojennego posypywano je kruszonką wykonywaną z mąki pszennej i masła.

Pracownicy muzeum mają nadzieję, że projekt „Smak dzieciństwa…” zachęci do poszukiwania i odkrywania dawnych smaków, a wypieki osadzone w tradycji podkreślą odmienność kulturową Łowickiego od innych obszarów Polski czy Europy.

Fot. Archiwum własne

Produkty zgłoszone na konkurs