2012-12-28 Dom Ludowy Bukowian

Dom Ludowy w Bukowinie Tatrzańskiej ma już 80 lat. Pokolenie, które przyszło na świat w niewoli, z ogromnym trudem i wysiłkiem, w wielkiej biedzie budowało ten obiekt. To jeden z najpiękniejszych budynków drewnianych w Polsce.

Fot. Archiwum Domu Ludowego

1. i 2. Dom Ludowy - zdjecia archiwalne

3. Dom Ludowy współcześnie

Myśl o potrzebie placówki kulturalnej we wsi i podjęciu budowy Domu Ludowego podsunął mieszańcom Bukowiny nauczyciel i kierownik miejscowej szkoły Franciszek Ćwiżewicz.

W 1923 roku powstał Komitet Budowy Domu Ludowego pod kierownictwem Franciszka Ćwiżewicza i Juliana Karłowicza. Rozpoczęto gromadzić fundusze i starania o nabycie odpowiedniego gruntu, pod budowę, który pozyskano po dwóch latach od Wiktorii i Agnieszki Sztokfisz.

Komitet Budowy Domu Ludowego i skupieni wokół niego bukowianie zgodnie uznali, że dla rozwoju wsi konieczne jest wybudowanie takiej placówki.

Fot. Archiwum Domu Ludowego

1. i 2. Budowa Domu Ludowego

 Oto fragment odezwy ku podjęciu działań na rzecz budowy Domu Ludowego, napisanej w Bukowinie 1 kwietnia 1924 roku:

Ojcowie nasi spożywali chleb powszedni z gorzkimi łzami i krwawiąc się w beznadziejnych zmaganiach orężnych, bronili sztandaru i godności narodowej, a bronili niezłomnie.

Pokolenie zaś nasze, które przyszło na świat w niewoli i przeżyło ponury nastrój stęchlizny grobowej, a któremu szczęśliwy los poprzez zgliszcza, ruiny i bratniej krwi ofiarę, uchylił wieka trumny, musi być godnem wielkiej chwili i mieć poczucie odpowiedzialności.(…)

Rodacy!!!

Wzywamy Was gorąco do czynu, do współdziałania z nami. Apelujemy do wszystkich, bo gdy u innych narodów wielkie potrzeby organizacji kulturalnych pokrywa często jeden człowiek – my Polacy składaliśmy, składamy i składać będziemy wszyscy. W tem chluba, w tem siła nasza.

Wielka jest ofiarność społeczeństwa, ale też dlatego żyjemy, trzymamy się i promieniujemy na sąsiednie ziemie.

Dom Ludowy na granicy Polski – to najpotężniejsza, obok Kościoła i szkoły – twierdza. Twórzmy ją i ochraniajmy!

Odezwę – apel podpisali:
1. Franciszek Ćwiżewicz - przewodniczący Teatru i Chóru Włościańskiego
2. Stanisław Kuchta - z – ca przewodniczącego
3. Antoni Chowaniec - sekretarz
Członkowie Zarządu: Michalina Stożkówna, Stanisław Kuruc, Franciszek Budz, Jędrze Kramarz, Roman Koszarek, Jan Kuruc.

Do apelu została dołączona lista, na której ofiarodawcy wpisywali swoje nazwiska i wysokość datku. 

Jak na ówczesne czasy i warunki (lata dwudzieste - wszechobecna na Podhalu bieda) rozpoczęcie budowy Domu Ludowego było wielkim przedsięwzięciem, a jego realizacja wiązała się z ogromnym trudem i wysiłkiem.

Nawet z pomocą miłośników i przyjaciół podtatrzańskiej miejscowości, zrzeszonych w powstałym 1926 r. Towarzystwie Przyjaciół Bukowiny, ciężko było góralom budować Dom Ludowy.

Fot. Archiwum Domu Ludowego

Dom Ludowy u podnóża Tatr

W 1923 r. Michalina Stożkówna (późniejsza żona Franciszka Ćwiżewicza) założyła Teatr i Chór Włościański, który już wtedy swoimi przedstawieniami zarabiał pieniądze na budowę.

Od roku 1926 w Bukowinie zaczęło działać nieme kino. Franciszek Ćwiżewicz jako prezes Spółdzielni zakupił aparat filmowy na korbę. Objazdowe kino wyświetlało również filmy poza Bukowiną w miejscowościach powiatu: nowotarskiego, nowosądeckiego, suskiego, wadowickiego i brzeskiego.

Zarobione w ten sposób pieniądze przeznaczone były na spłaty kredytów bankowych. Kazimierz Król został wydelegowany przez Zarząd do zbierania środków finansowych na terenie całego Podhala.

Księga składkowa założona 21 marca 1924 roku, zaopatrzona w pieczęć i podpis Starosty Nowotarskiego oraz apel Komitetu Budowy Domu Ludowego, wędrowały od wsi do wsi.

I tak przykładowo, z Białki datki pieniężne złożyło 193 gazdów. Kryzys gospodarczy, spadek wartości pieniędzy sprawiały, że wielu gospodarzy przekazywało na ten cel owies, z którego sprzedaży uzyskiwano konkretne kwoty.

Członkami założycielami Stowarzyszenia Dom Ludowy byli:

- Teatr i Chór Włościański z Bukowiny,

- Towarzystwo Przyjaciół Bukowiny,

- lokalna Kasa Stefczyka,

- Józef Bigos,

- Antoni Chowaniec,

- Michalina i Franciszek Ćwiżewiczowie,

- Józef Ćwiżewicz,

- Klemens Frelek,

- Szymon Kuchta,

- Stanisław Kuruc,

- Teodor Łapiński.

Pierwsze zebranie organizacyjne w sprawie powołania Stowarzyszenia Dom Ludowy odbyło się 2 listopada 1927 roku. Na zebranie stawiło się 27 stałych mieszkańców wsi, wśród których był również ówczesny wójt gminy Jędrzej Kramarz.

Po przedstawieniu przez Franciszka Ćwiżewicza Statutu Domu Ludowego w Bukowinie zostały podpisane deklaracje członkowskie a następnie wybrano Zarząd i Radę Nadzorczą Stowarzyszenia.

Prezesem Zarządu został Franciszek Ćwiżewicz, członkami zaś Franciszek Budz i Antonii Chowaniec.

Funkcję przewodniczącego Rady Nadzorczej (w skład, której wchodzili: Piotr Dunajczan, Stanisław Głodziak, Franciszek Kuchta, Teodor Łapiński, Stanisław Kuruc, Szymon Kuchta, Józef Chowaniec-Suchowian i Klemens Frelek) powierzono Janowi Gałdynowi – podhalaninowi z Szaflar, urzędnikowi Ministerstwa Skarbu a zarazem członkowi Towarzystwa Przyjaciół Bukowiny.

Udział w Stowarzyszeniu wynosił 50 złotych, który można było również odrobić. I tak w kronice Domu Ludowego są zapisy świadczące o „odrabianiu” przez bukowian udziałów członkowskich już przy budowie Domu Ludowego.

Prawie wszyscy mieszkańcy wsi zwozili materiały na budowę: drewno, deski i kamienie. Byli nawet tacy gazdowie jak Józef Chowaniec-Suchowion, który całą swoją ojcowiznę oddał pod zastaw hipoteczny w Banku Rolnym na pozyskanie pożyczki przeznaczonej na budowę. Rolę majstra budowlanego objął cieśla z Bukowiny Jędrzej Body.

Tak to dzięki pomocy rządowej, bezinteresownemu poparciu miłośników i przyjaciół Bukowiny, czynnemu poparciu górali całej wsi, a wreszcie energii kierownika budowy Franciszka Ćwiżewicza - stanął w roku 1930 Dom Ludowy w Bukowinie.

Fot. Archiwum Domu Ludowego

1. Dom Ludowy - dach gontowy

2. Dom Ludowy - front

Tak w 1936 r. pisał we wspomnieniach Jan Gałdyn - wielki przyjaciel Bukowiny. A dalej pisał z troską: Losy tegoż, zależą dziś tylko od jego Zarządu. Byłoby bardzo źle, gdyby ogromny trud i wysiłek mieszkańców wsi został zmarnowany. Gdyby z takim trudem zbudowany budynek nie służył celowi, dla którego trud ten został podjęty.

Budowę Domu Ludowego w Bukowinie Tatrzańskiej ukończono w 1932 roku.

Wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta skrzyżowanego z dwoma transeptami został zaprojektowany przez inż. arch. Józefa Ćwiżewicza (brata Franciszka) w oparciu o założenia stylu witkiewiczowskiego.

Jego realizacja jest jednak skromniejszą, bardziej uproszczoną wersją tegoż stylu. Dom Ludowy jest zbudowany z płazów, w konstrukcji zrębowej. Nakrycie jego stanowi gontowy dach ozdobiony „pazdurami”.

Do wnętrza prowadzą odrzwia, bogato zdobione tzw. „psami". W holu głównym oświetlonym malowanymi na szkle lampionami, znajdują się portrety prezesów Domu Ludowego oraz miejscowych górali, zasłużonych dla Bukowiny Tatrzańskiej i Podhala.

Fot. Archiwum Domu Ludowego

Lampiony na szkle malowane

W przyziemiu mieści się Bukowiańska Szkoła Ginących Zawodów, Folkloru i Sztuki Ludowej (pracownie: malarstwa na szkle, ceramiki, snycerki) oraz piękna „świetlica” – sala, gdzie odbywają się imprezy kulturalne o charakterze lokalnym oraz wystawy twórczości ludowej.

Fot. Archiwum Domu Ludowego

Świetlica Domu Ludowego

 „Świetlicę” zdobi góralski, rzeźbiony „sosrąb”, duży stylowy żyrandol wykonany z drewna oraz cztery drewniane kolumny. Wyrzeźbione na nich imiona: Symek, Józek, Franek, Jantek upamiętniają najbliższych współpracowników Franciszka Ćwiżewicza – budowniczego Domu Ludowego.

Fot. Archiwum Domu Ludowego

1. Duży stylowy żyrandol

2. Lampion na szle malowany

To jeden z największych obiektów drewnianych w Polsce (kubatura 5865 m3, pow. całkowita 1458 m2). Historia jego powstania jest wyrazem zaangażowania bukowian w kultywowanie własnej tradycji regionalnej. Warty uwagi jest fakt, że Dom Ludowy nadal pełni swoją pierwotną w założeniach funkcję, jest tętniącym życiem domem podhalańskiej kultury.

Podobnie jak 80 lat temu, tak i dziś Dom Ludowy stanowi centrum kulturalne wsi i całej gminy - Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”.

Wnuki i prawnuki członków Teatru i Chóru Włościańskiego są dziś członkami Amatorskiego Zespołu Teatralnego im. Józefa Pitoraka. Przy „Domu Ludowym” działają zespoły regionalne: „Orlyta” - Przedszkolny Zespół Góralski im.Anny Koszarek, „Mali Wiyrchowianie” i „Wiyrchowianie”.

Prowadzone są tu zajęcia z dziećmi i młodzieżą, na których młode pokolenie uczy się góralskiego muzykowania, tańca i śpiewu oraz podhalańskiej sztuki ludowej.

Pod jego strzechą mieści się również Społeczne Ognisko Muzyczne oraz Gminna Biblioteka Publiczna im. Michaliny Ćwiżewiczowej.

Od wielu lat „Dom Ludowy” w Bukowinie Tatrzańskiej jest organizatorem dwóch dużych imprez o zasięgu ogólnopolskim „Góralskiego Karnawału” - zimą i „Sabałowych Bajań” - latem.

Od 1996 roku odbywa się również „Sejmik Wiejskich Zespołów Teatralnych”, a od 2005 roku „Dziadońcyne Granie” - Spotkania Muzyk Podhalańskich.

Wojciech Kubina

Zobacz też:

Dom Szewca Fawki http://wiano.eu/article/1076

Chata Podlaska http://wiano.eu/article/809

Jak było na Kurpiach http://wiano.eu/article/1874

Domy w kratkę http://wiano.eu/article/1690

Ciesielstwo polskie http://wiano.eu/article/1774

Polska drewniana http://wiano.eu/article/1160