2013-02-17 Wigilia na Podlasiu

Atmosferę Świąt Bożego Narodzenia na Podlasiu pokazuje wystawa w Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu. Pokazano tam wystrój wnętrza ubogiej, drognoszlacheckiej i dworskiej rodziny, a także ludności prawosławnej.

To co łączy domostwa – to symbolika świąt, a dzieli liczba i obfitość dań. Na Podlasiu kładziono na stole - siano, tak jak wszędzie, ale pod stołem leżały – kosy, sierp, siekiery, co miało zapewnić urodzaj i pomyślność. 

Podobnie jak w innych regionach, także tu na Podlasiu, wierzono, że w Wigilię o północy, kiedy rodzi się Chrystus, w przyrodzie dzieją się cuda. Zwierzęta przy swoich żłobach mówią ludzkim głosem, a w studniach woda nabiera cudownych i leczniczych właściwości.

Wierzono też, że tego wieczoru dusze zmarłych opuszczają zaświaty i niewidzialne mogą przebywać ze swoimi bliskimi w domu i obejściu. Aby nie zranić, nie obrazić, nie przygnieść przebywającej w domu duszy, stosowano się do nakazów i zakazów, obowiązujących w tym dniu.

Także w świątecznym wystroju izby więcej uwagi przywiązywano do symboliki, aniżeli do walorów zdobniczych. Zanim w domach pojawiła się choinka, ustawiano snop zboża w kącie izby. Ale był tu też zwyczaj wkładania pod wigilijny stół żelaza: lemiesza, pług, kosę, sierp, siekierę - miało to służyć pomyślności i sprzyjać przyszłorocznym urodzajom i dobrym zbiorom, bo od tego zależał byt.

Fot. Archiwum muzeum i własne

1. Snop zboża w kącie izby

2. Żelazne narzędzia pod wigilijnym stole

Siano grubo wyściełano pod białym, najlepszym w domu obrusem, bo miało to przypominać o narodzeniu Jezusa i ułożeniu go w żłóbku w stajence.

Nad stołem wieszano "świat" - kolorową ozdobę wykonaną z posklejanych opłatków. Całą chatę przystrajano świeżymi świerkowymi lub jodłowymi gałązkami. Dekorowano nimi ramy świętych obrazów, ściany, drzwi. Do podlaskich domów choinka zawitała na dobre dopiero w latach 50-tych XX wieku.

Fot. Archiwum muzeum i własne

1. Świat z opłatka

2. Izba przystrojona gałązkami świerka

Do wieczerzy wigilijnej zasiadano wówczas, gdy zaświeciła na niebie pierwsza gwiazdka. To na pamiątkę ukazania się Gwiazdy Betlejemskiej nad grotą Narodzenia Pańskiego.

Wieczerzę rozpoczynano od łamania się opłatkiem, by zapewnić domowi opiekę Bożą, pomyślność, harmonię, zgodę i szczęście rodzinne.

Wierzono, że radość Bożego Narodzenia powinien odczuć cały świat, także zwierzęta gospodarskie. Dlatego też dzielono się nimi resztkami potraw, sianem spod obrusa i słomą ze snopka. 

Gospodynie stawiały na stole potrawy wigilijne w liczbie: 3,5,7,9,11 lub 12 na pamiątkę 12 apostołów, lub – jak inni interpretują – 12 miesięcy w roku. Ubogie rodziny nie mogły sobie pozwolić na obfitość na stole, ale każdy starał się, by potraw było jak najwięcej.

Fot. Archiwum własne

Wigilijne potrawy, pod obrusem grubo wyłożone siano

Wierzono bowiem, że im jest ich więcej, tym większy dostatek spłynie na dom w nadchodzącym roku. Jedzono z wielka powagą i namaszczeniem tak jakby ten szacunek do potraw, miał zapewnić dostatek i obfitość. 

Na wystawie w muzeum w Ciechanowcu w chacie wiejskiego wyrobnika pokazano najuboższą wigilię. Zamiast stołu stoi ława zasłana białym ręcznikiem. Znajdują się na niej trzy postne potrawy. Ale nawet i w tej ubogie rodzinie w Wigilię dzieci otrzymały prezenty – łakocie: orzechy laskowe i jabłuszka. Tak jak i w bogatszym domach, tak i tu stoi w kącie snop nie młóconego żyta.

Fot. Archiwum muzeum

Wigilia w ubogiej chacie

U bogatszej, drobnoszlacheckiej rodziny, stoi już stół - przykryty białym obrusem i przygotowany na przyjście gości. Tu już zamiast snopka stoi sosenka, przybrana tradycyjnymi ozdobami, w tym papierowymi aniołkami.

Fot. Archiwum własne

Wigilia u drobnej szlachty, na suficie wisi papierowy pająk

3. i 4. Papierowe ozdoby choinkowe

W dworku szlacheckim na stole grubo wyścielonym sianem zostały ustawione tradycyjne potrawy wigilijne. Na honorowym miejscu bochen chleba, kutia, następnie śledzie, smażone ryby, kisiel z owsa, barszcz z uszkami, kluski z makiem, kartofle, pierogi, zupa grzybowa, kapusta z grochem, placki z maki. Na talerzu opłatek upieczony w tradycyjnej żelaznej formie.

Fot. Archiwum własne

Wigilia u bogatych gospodarzy

Obok stoi choinka udekorowana bombkami, papierowymi i słomianymi ozdobami.

W jednej z izb dworku muzealnicy ustawili kilkuosobową grupę kolędników – dzieci ubrane w ciepłe kożuchy z papierową gwiazdą kolędniczą i koszyczkiem na upominki. Kolędnicy, chodząc od domu do domu. pozdrawiali gospodarzy. 

Fot. Archiwum własne

Kolędnicy z Gwiazdą Betlejemską

Wygłaszali lub wyśpiewywali świąteczne i noworoczne życzenia powodzenia i urodzaju, a czasem odgrywali zabawne scenki, czy przedstawienia. Na koniec grzecznie prosili o datek. Dostawali bułeczki, kawałek kiełbasy lub słoniny, strucla, orzechy i jabłka, a czasami drobne monety.

Pięknie dziękując wychwalali hojnych gospodarzy. Wszędzie przyjmowano ich dobrze, ponieważ wierzono, że kolędnicy przynoszą szczęście domowi i wszystkim jego mieszkańcom.
  
Na tegorocznej wystawie w Ciechanowcu pokazano też Wigilię Bożego Narodzenia ludności prawosławnej. W chałupie białoruskiej z Sak k. Bielska Podlaskiego ustawiono stół, ławy wkoło.  Podłoga została zasłana sianem.

Fot. Archiwum muzeum

Prawosławna Wigilia

Na stole znalazła się woskowa świeca, kutia oraz inne postne potrawy. Na talerzyku zamiast opłatka - prosfora - bułka przaśna. Przełamując się nią przed wieczerzą wigilijną wyznawcy Przełamując się nią przed wieczerzą wigilijną wyznawcy prawosławia, czynią między sobą znak pokoju i pojednania.

Zobacz też:

Święta na Podlasiu http://wiano.eu/article/1412

Wigilia u Dolinian http://wiano.eu/article/1351

Wigillia na Kujawach http://wiano.eu/article/1346

Święta w Radomskiem http://wiano.eu/article/744
Święta na Mazowszu http://wiano.eu/article/708

Święta na Warmii http://wiano.eu/article/136