2014-10-01 Hafty Krakowiaków

Hafty Krakowiaków Wschodnich. Zdobiły stroje wieśniaków zajmujących się głównie rolnictwem. Zamieszkiwali oni ziemie położone na wschód od Krakowa. Ubiór Krakowiaków Wschodnich noszono na stosunkowo dużym obszarze. Wykształciło się więc kilka jego odmian i wariantów.

Najbardziej znanym i najdłużej zachowanym jest strój z Powiśla Dąbrowskiego i okolic Brzeska. Hafty z tych obszarów były najczęściej  jednobarwne (białe, czerwone) lub dwubarwne (czerwono-czarne, czerwono-niebieskie), jeśli wykonywano je na białym płótnie lub gładkich tkaninach fabrycznych. Natomiast te na suknie, zwykle brązowym lub granatowym, wielokolorowe.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Tył kierezji (kierazyji) - haft na suce, motyw drzewa życia

2. Fragment haftu na suce kierezji (kierazyji)

3. Fragment haftu na rękawie kierezji (kierazyji)

Motywy haftu
W haftach Krakowiaków Wschodnich najczęściej występującym motywem było, mniej lub bardziej zgeometryzowane drzewo życia. Wyszywano je na narożach chust czepcowych, sukach kierezji (sukmanach męskich), narożach pół kaftana (kamizelki).

Ponadto dominowały, mniej lub bardziej naturalistyczne motywy kwiatowe i roślinne, elementy geometryczne służyły głównie do obramowania, podkreślenia i zamknięcia kompozycji w całość.
 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft (rzezane szycie, rozłupane szycie) na przedzie koszuli kobiecej

2. Haft (rzezane szycie, rozłupane szycie) na kryzie

Sposób haftowania
Hafty na elementach stroju kobiecego wykonywano nićmi  bawełnianymi. Stosowano wiele ściegów, ale przede wszystkim:  sznureczek, łańcuszek, ściegi dziergane, atłaskowe (atłasek płaski, wypukły, na podkładzie), stosowano także ażur przekłuwany.

Wyszycia mogły być w różnych kolorach: obok  haftów w kolorze amarantowym, zwanych czerwcem, powszechnym było tzw. rzezane szycie (w kolorze czarno-amarantowym lub niebiesko-amarantowym) oraz wykonane białą nitką tzw. wydarte szycie.

Natomiast do wielokolorowych haftów w stroju męskim, wykonywanych nićmi wełnianymi lub jedwabnymi używano łańcuszka, ściegu janina, kurpiowskiego oraz  stebnówki. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi

1. sznureczek

2. łańcuszek

3. ściegi dziergane

4. atłasek płaski

5. atłasek wypukły

6. ażur przekłuwany

7. ścieg Janina

8. stebnówka

Jakie części stroju ozdabiano
W stroju kobiecym hafty umieszczano przede wszystkim na przodach koszul i ich kołnierzykach lub na oddzielnych, noszonych do nich kryzach (w obu wypadkach pokrywały prawie całą ich powierzchnię).

Ponadto umieszczano je na narożach chust czepcowych, niekiedy na spódnicach i zapaskach (wzdłuż ich krawędzi). W ubiorze męskim natomiast zdobiły naroża pół kierezji, a przede wszystkim ich duże, opadające na plecy kołnierze  zwane suką oraz kaftany, na tych ostatnich haft umieszczano na narożach obu przodów.

Wyszycia na stroju kobiecym najczęściej powstawały w ramach gospodarstwa domowego, tylko osoby najzamożniejsze pozwalały sobie na ich zamawianie u  kobiet specjalizujących się w  hafciarstwie. Natomiast zdobienia na kierezjach i kaftanach wykonywali zawsze zawodowi rzemieślnicy.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania:

1. Rysunek rzezanego szycia, rozłupanego szycia z koszuli kobiecej

2. Rysunek czerwca z kryzy

3. Rysunek haftu z naroża kaftana męskiego (drzewo życia)

Nauka haftu dla początkujących

Warto wiedzieć, że

chusta czepcowa - biała płócienna, kwadratowa chusta (o bokach od 100 do 150 cm) ozdobiona białym lub czerwonym haftem. Po wywiązaniu w czepiec, noszona przez  kobiety zamężne.
 
czerwiec - haft wykonany nicią amarantową barwioną pierwotnie poczwarkami owada czerwca (Coccus polonicus).

drzewo życia – motyw  przedstawiający symetrycznie drzewo lub  motyw kwiatowy.  Symbolizuje siłę życiową, płodność, cykliczny rozwój stale regenerującej się przyrody, nieśmiertelność i mądrość.
 
kaftan -  sukienna kamizelka podszyta lnianym płótnem lub czerwonym suknem, zdobiona pomponikami, guziczkami (dużymi, płaskimi, metalowymi) i niekiedy haftem. Długi po kolana, dopasowany w pasie. Po bokach miał przykryte klapką kieszenie, a z tyłu, od linii pasa, rozcięte zwisające luźno poły.

kierezja, kierazyja - sukmana męska najczęściej brązowa, ale również granatowa, szara lub biała z charakterystycznym, opadającym na plecy trójkątnym kołnierzem suką. 
 
rzezane szycie, rozłupane szycie - haft płaski, na podkładzie lub bez wykonywany nićmi w dwóch kolorach amarantowym i czarnym lub amarantowym i niebieskim. Nazwa pochodzi stąd, że każdy w nim motyw był rozłupany (rzezany) na dwie części.
 
suka - trójkątny kołnierz kierezji zazwyczaj haftowany wełnianą włóczką lub jedwabiem w stylizowane drzewo życia i inne motywy roślinne oraz geometryczne. Haft różnobarwny, z przewagą czerwieni, o bardzo różnorodnych motywach, inny w każdej parafii.

wydarte szycie - biały haft angielski (dziurkowy).

Zobacz też:

Encyklopedia haftu

Haft kujawski

Haft łowicki

Haft biskupiański

Haft kaszubski

Haft łowicki

Haft sieradzki

Haft kujawski

Haft kurpiowski

Haft kaszubski

Haft kujawski