2015-02-03 Kolędowanie

Kolędowanie – to zwyczaj wypraszania darów w zamian za życzenia pomyślności dla obdarowującego i jego najbliższego otoczenia. Jest to najstarsze znaczenie tego słowa. Z czasem uległo ono zatarciu.

Ograniczyliśmy jego używanie do pieśni bożonarodzeniowych oraz do domowej wizyty księdza, bowiem  rytuał odwiedzin - zaklinający szczęśliwy los domów we wsi przez grupy kolędnicze - praktycznie zaniknął. 

Fot. Archiwum własne

Fragment wystawy w PME

Gwiazdy kolędnicze

 Kolędowanie należy już dzisiaj do rzadkości. Zwyczaj ten jest spotykany najczęściej we wsiach południowej Polski.

Obchody kolędnicze były znane w całej Europie, a ich początki sięgają średniowiecza. W Polsce pierwsze zapisy o nich sięgają XVI wieku, lecz zwyczaj ten prawdopodobnie praktykowano już wcześniej.

Grupki kolędników chodziły od drugiego dnia świat Bożego Narodzenia do święta Trzech Króli (6 stycznia), a niekiedy przez cały okres karnawału, głosząc dobrą nowinę o narodzeniu Chrystusa.

Kolędnikiem mógł zostać każdy, ale najczęściej byli nimi chłopcy, ponieważ podczas kolędowania trzeba było przejść wiele kilometrów i być bardzo wytrwałym, pomimo mrozów, śpiewać i dobrze się bawić.

Fot. Archiwum własne

Fragment wystawy w PME

Kolędnicy różnili się przebraniem, repertuarem odrywanych scen i akcesoriami. Jedni pukali do drzwi prowadząc żywe zwierzęta, inni przychodzili z gwiazdą lub szopką, niektórzy z turoniem, konikiem, bocianem i kozą. Wizyty kolędników były wielką atrakcją dla mieszkańców wsi.

Obecnie grupy kolędnicze inspirowane są przez prężnie działające ośrodki kultury. To dzięki animatorom kultury tradycja kolędowania wciąż jest jeszcze żywa, choć mało popularna.

Przed zatarciem w pamięci tego zwyczaju, chronią nas także muzea etnograficzne. „Czasowi Świętowania” poświęcona jest wystawa w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie.

Można tam zobaczyć nie tylko rekwizyty grup kolędniczych, ale także obejrzeć archiwalne filmy o kolędnikach i kolędowaniu. 

Scenariusz kolędy był w zasadzie taki sam dla całej Europy. Ważnymi elementami było: straszenie domowników, wymuszanie datków za pomocą gróźb niepowodzenia, odgrywanie widowiska złożonego najczęściej z dialogów i pieśni, czasem w formie pantomimy, błogosławieństwo.  

Wszystko to było wyrażane elementami komicznymi, prześmiewczymi wobec gospodarzy, a także przekraczającymi normy wyznaczone dystansem cielesnym pomiędzy osobami obcymi, a zwłaszcza kobietami i mężczyznami.

Teksty kolęd miały charakter wierszowanych oracji lub pieśni o charakterze życzeniowym.

Fot. Archiwum własne

Wystawa w PME

Na wystawie w holu Muzeum dla Dzieci (Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie) można było zobaczyć dawne i współczesne gwiazdy kolędnicze, jak również pocztówki ukazujące dzieci i dorosłych biorących udział w obchodach kolędniczych.

Świecące, ruchome gwiazdy obnoszone przez kolędników po domach od Wigilii do 2 lutego symbolizowały Gwiazdę Betlejemską, która pojawiła się nad stajenką, w noc narodzenia Dzieciątka Jezus.

Z gwiazdą kolędowały głównie dzieci i młodzież, tak na wsi jak i w miastach. Był to radosny zwyczaj, dzieci śpiewały kolędy, składały życzenia, a w zamian otrzymywały dary.

Zobacz też:

Grupy zapustne

Chodzenie z Turoniem

Kolęda i kolędnicy

Kolędowanie

Gwiazda kolędnicza

Gwiazda kolędnicza

Stroje kolędnicze

Kolędowanie - strój turonia