2015-08-12 Lira korbowa

Zapomniany przez lata instrument  - lira korbowa - przeżywa obecnie swój renesans. Działają pracownie lutnicze wykonujące kopie instrumentów ze zbiorów muzealnych. Liry używają muzycy folkowi, ale też i przedstawiciele innych gatunków.

Fot. Archiwum własne

Lira korbowa

Lira korbowa jest specyficznym instrumentem. W najprostszej wersji przypomina skrzynkę z korbą. Podobna jest do skrzypiec, w których struny skraca się klawiszami, a smyczek jest zastąpiony trącym o struny kołem poruszanym korbą.

Jej brzmienie to taki „ciągnący” dźwięk, współgrający z charakterem wykonywanych utworów.

Do lat 30-tych XX wieku można było spotkać wędrownych lirników śpiewających nabożne pieśni w czasie rozmaitych świąt, odpustów czy po prostu na ulicy. 

Przed drugą wojną światową na znajdujących się w granicach państwa polskiego ziemiach ukraińskich i białoruskich lirnicy nawiedzali miejsca kultu chrześcijańskiego, wsie i miasta, śpiewając stare pieśni nabożne i dumy, grali też niekiedy na wiejskich ukraińskich weselach.

Po drugiej wojnie światowej tradycyjna praktyka lirnicza przetrwała jeszcze na Ukrainie. Na Polesiu, Wołyniu, Huculszczyznie, Podolu do końca lat sześćdziesiątych, a wyjątkowo już tylko do siedemdziesiątych czy nawet osiemdziesiątych można było spotkać ostatnich lirników.   

  
W naszych czasach grają na lirze w zasadzie już tylko miłośnicy tradycji czy wręcz samego instrumentu.

Opisy liry korbowej znalazły się m.in. w dziełach Oskara Kolberga, największego folklorysty i etnografa XIX wiecznej Europy.  W niektórych tomach jego Ludu i Obrazów etnograficznych znaleźć można dłuższe lub krótsze wzmianki na temat liry, mimo że instrumenty muzyczne nie byty przez niego traktowane jako odrębny przedmiot badań.

W swoich tomach zapisywał pieśni (w większości z melodiami) oznaczając je jako “dziadowskie”.

Pieśni dziadowskie

1.

Był król na łowach

jeździł po borach.

W trąby grają

psy szczekają.

A w tem jeleń z oboczy

z złotym rogiem wyskoczy.

Król naciągnie cięciwy,

pada jeleń nieżywy

na borach.

Król wesoło zakrzyczy,

rwą się kundle ze smyczy.

Biegną strzelcy na łowach,

po borach, po borach

na łowach.

w końcu rogu złotego

obraz syna Bożego.

W koło wielka jasność,

taka była zacność

obrazu świętego.

Wszyscy się zbiegli,

razem poklękali.

I na górzej na onej,

na górze zielonej

klasztor budowali.

Tam w organy grają,

ludzie się schadzają,

nabożnie śpiewają.

II.

1. Wszystkać to moja nadzieja - w tej torbie skórzanej

com ją po ojcu - z dziada powołany.

Jak ja se do niej zasiędę

i głosu swego dobędę

wnet ją napełnię.

2. A ja jak przyjdę pod kościół, siędę na cmentarzu,

toć ja sobie pieśń zaśpiewam o świętym Łazarzu.

Kobieciny się zbliżają,

chleba, sera, dodawają

aż torba pęka.

3. A jak-ci już po odpuście, dziad kościół zamyka,

Księża se wino spijają, chłop gorzałkę łyka,

I jać też muszę czemprędzej

zanieść z pół torby pieniędzy

do swojej Kasi.

4. A witajże mój Jędraszku, serduszko cię wita!

jedną ręką go za szyję, drugą torbę chwyta.

Będziesz-ci pił gorzałeczkę,

albo też piwa szklaneczkę,

a mój Jędraszku!

5. Uraczyłaś mnie Kasieńku, pójdę spać pod szopę,

weź ty pszennej mąki kwartę i wbij jajek kopę.

Białka na stronę odrzucaj,

żółtka z pszenną mąką skłócaj,

włóż w garczek masła.

6. A jak-ci ich wygnieciesz, obracaj na rożnie,

ażeby co nie zleciało, obracaj ostrożnie.

Jedną ręką obracając,

drugą ręką polewając

aż się upiecze.

7. A jak-ci ja się wyspaie, będziemy pożywać,

z winkiem, z piwkiem, z gorzałeczką, bym mógł dobrze śpiewać.

Wszystko to Opatrzność boska,

niech żyje pieczeń dziadowska

i torba moja.

Zobacz też:

Gra na lirze

Na lirze w Koźlikach

Muzyka z lat Chopina

Gęśliki podhalańskie

Kaszubskie nuty

Suka biłgorajska

Gra na ligawce

Granie na harmonii