2015-11-11 Strój łowicki

Strój łowicki jest wciąż strojem żywym. Księżacy, czyli mieszkańcy regionu łowickiego (dawnego Księstwa Łowickiego) zwani też Łowiczanami szyją go, haftują i noszą podczas różnych uroczystości religijnych, patriotycznych i rodzinnych, pielęgnując tradycje przodków.

Piękno i różnorodność stroju łowickiego pokazuje okolicznościowa wystawa, przygotowana przez Muzeum w Łowiczu.

Fot. Archiwum własne

Fragment wystawy

1. Współczesny strój łowicki

2. Zasięg regionu łowickiego

3. Włościanie z Księstwa Łowickiego, pocztówka, okres międzywojenny

4. Typy z Księstwa Łowickiego, pocztówka, okres międzywojenny

Łowicki strój ludowy ewoluował na przestrzeni lat wskutek zmieniającej się mody, rozwoju przemysłu, pojawienia się nowych technik oraz materiałów. Jego różnorodność przejawiała się w bogactwie kolorystyki tkanin, sposobach zdobienia i kroju, wielości noszonych elementów odzieży.

Różnice w strojach były widoczne nawet między parafiami. 

Fot. Archiwum własne

Fragment wystawy

1. Rycina W. Gersona przedstawiająca Księżaków w ubiorach z elementami pasiastymi. O. Kolberg, Lud t. 25, Mazowsze Polne cz. II, 1886 r.

2. Księżanki. Z. Pągowski, olej, płótno, fot. J. Moniatowicz

3. Para łowicka, pocztówka

4. Księżacy, pocztówka  

 W XIX w. dominowało na materiałach kiecek tło czerwone, potem pomarańczowe. Od początku XX wieku w ubiorach kobiecych zaczęły dominować kolory zimne: zieleń, niebieski, fiolet, co uzyskiwano przez farbowanie  przędzy w barwnikach fabrycznych. Coraz częściej zaczęto używać także tkaniny fabryczne m.in. aksamit.

Podstawowe elementy stroju męskiego są noszone do dzisiaj: sukmana przepasana pasem z tkaniny, pasiaste portki (spodnie) wpuszczane w wysokie buty, czarny lejbik (kamizela) oraz bielonka (koszula). Na głowę jest zakładany czarny, filcowy kapelusz z niską główką i wąskim rondem.

Fot. Archiwum własne

1. Współczesny strój męski i kobiecy

2. Kapelusz męski

Kobiecy strój się zmienił. Wyszły z mody w I połowie XX wieku: angiery – wełniane płaszcze w kratę, tołubki – granatowe lub czarne sukienne płaszcze. Niektóre kobiety nadal jeszcze noszą zapaski naramienne – okrycie zarzucane na ramiona.

Strój kobiecy współczesny stanowią: kiecka – sukienka, zapaska do pasa – fartuch, bielonka – koszula, różnego rodzaju chustki, biżuteria i wysokie, czarne sznurowane trzewiki.

Kiedyś czerwone sznurówki nosiły panny, zaś zielone – mężatki. Dzisiaj nikt już nie zwraca uwagi na kolory sznurówek.

Fot. Archiwum własne

1. Zapaska naramienna - współczesny strój łowicki

2. Kiecka i zapaska - współczesny strój łowicki

Księżacy przywiązywali dużą uwagę do ubioru dzieci. Już dzieci cztero-pięcioletnie nosiły stroje jak dorośli. Mniejsze ubierano w lniane lub wełniane sukieneczki.

Płeć dziecka można było odróżnić po nakryciu głowy. Dla chłopców szyto czapeczki z płaskim denkiem i jednym pomponikiem. Czapeczki dziewczęce miały kształt kopułki i trzy pomponiki wykonane z jedwabnych wstążek.

Spojrzysz na dzieci, nawet na maleńkie, każdy szczegół ubrania, nie wyłączając czapeczki, ręką matki wypracowany. I cieszysz się, że lud tak pracowity i zdolny – A. Chmielińska, Księżacy, 1925 r.

Fot. Archiwum własne

1. Koncert. J. Chełmoński, pocztówka, okres międzywojenny

2. Rodzina łowicka, fotografia, okres międzywojenny

3. Para łowicka, fotografia, okres międzywojenny  

4. Rodzina Księżaków, pocztówka 1915 r.

1. Dziewczynki ze wsi Zapady, pocztówka z ok. 1914 r.

2. Księżacy na furmance

3. Księżacy, fotografia, okres międzywojenny  

4. Dzieci z Łowicza w strojach regionalnych, 2014 r.

Jeszcze w I połowie XX wieku łowickie ubiory ludowe noszono nie tylko z okazji świąt dorocznych i rodzinnych, ale także na co dzień.

Mężczyźni, którzy częściej niż kobiety jeździli do miasta, szybciej zaczęli się wzorować na modzie miejskiej. Kobiety niechętnie odchodziły od swej tradycji.

Prawie wszystkie Księżanki trwają przy swoim ubiorze. Oto jak wyrażają się o nim: Ja Księżanka stroju swego nie oddam za pół Królestwa Polskiego. Wiedzą, że w tem ubraniu jest im do twarzy, że ono jest wyrazem ich pracowitości i zamożności – A. Chmielińska, Księżacy, 1925 r.

Strój codzienny był skromniejszy. Szyto go z tkanin gorszej jakości lub donoszono zniszczone ubiory świąteczne. Najpiękniejsze stroje zakładano z okazji świąt, aby podkreślić rangę tych wydarzeń. Współcześnie nawet dzieci do chrztu ubierane są w stroje łowickie.

Mieszkańcy wracają do korzeni, aby wyróżnić się na tle mieszkańców z innych regionów Polski. Strój ludowy wykorzystują do promocji kultury łowickiej nie tylko na poziomie krajowym, ale także międzynarodowym.

Pierwszy zainteresował się strojem łowickim Oskar Kolberg, który w 25 tomie „Ludu” dotyczącym Mazowsza przedstawił ten ubiór na planszy autorstwa Wojciecha Gersona.

W jego ślady poszli inni: malarze (m.in. Józef Chełmoński, Zofia Stryjeńska, Zdzisław Pągowski) i pisarze, a wśród nich Władysław Stanisław Reymont, który za powieść Chłopów, opisujących Księżaków i ich świat, otrzymał Nagrodę Nobla.

Stroje łowickie znalazły się także na licznych pocztówkach i fotografiach, które ukazywały się od początku XX wieku. 

Fot. Archiwum własne

1. Przybycie do Warszawy na uroczystości imieninowe Józefa Piłsudskiego rowerowej sztafety Łowiczan w tradycyjnych strojach ludowych, fotografia 1936 r.

2. Księżacy, fotografia, okres międzywojenny

3. Księżacy ze Złakowa, fotografia, lata 40. XX wieku

4. Para Młodych, fotografia,

Księżacy stali się też wdzięcznym tematem dla fotografików i filmowców zarówno polskich jak i zagranicznych. Wśród nich znaleźli się: Henryk Poddębski, Jan Bułhak, Holender Villem van de Poll, Amerykanin Julien Bryan, Tadeusz Jankowski i Jan Rybkowski.

Strój łowicki trafił już do zbiorów muzealnych w 1910 r. – do Muzeum Etnograficznego Polskiego Towarzystwa Etnograficznego, dzięki Anieli Chmielińskiej, badaczce i popularyzatorce regionu.

Obecnie największą w Polsce i na świecie kolekcję łowickich strojów ludowych posiada Muzeum w Łowiczu, które jest spadkobiercą i kontynuatorem przedwojennych tradycji kolekcjonerskich.

Strój łowicki znajduje się też w największych polskich muzeach: Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, Muzeum Etnograficznym im. S. Udzieli w Krakowie i Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

Muzeum w Łowiczu przygotowało wystawę „Łowicki strój ludowy – Tradycja żywa”, którą do 25 listopada można oglądać w Skierniewicach w Regionalnej Akademii Twórczej Przedsiębiorczości, ul. Piłsudskiego 2, a następnie od 1 grudnia w siedzibie Muzeum w Łowiczu.

Jest to część projektu badawczo-popularyzatorskiego o stroju łowickim, realizowanego przez Muzeum w Łowiczu w 2015 r. pt.  „Łowicki strój ludowy - tradycja żywa. Działania interdyscyplinarne”. Projekt uzyskał dofinansowanie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z  programu Dziedzictwo Kulturowe, priorytet Kultura Ludowa. Przewidywał działania edukacyjne, popularyzatorskie, badawcze dotyczące stroju łowickiego - jednego z najbardziej rozpoznawalnych i żywotnych polskich strojów regionalnych.

Fot. Archiwum własne

1. Komunia Św. lata 30.

2. Procesja Bożego Ciała, okres międzywojenny  

3. Procesja Bożego Ciała, okres międzywojenny  

4. Współczesne hafty - strój łowicki

Piękno stroju łowickiego docenił już w 1933 r. periodyk National Geographic, który opisał i zamieścił zdjęcia z procesji Bożego Ciała, uznając to wydarzenie za wyjątkowe i unikalne zjawisko.

Już w okresie międzywojennym przyjeżdżały do Łowicza tłumy turystów, żeby zobaczyć te piękne stroje.  

W 2014 r. procesja Bożego Ciała w Łowiczu została wpisana na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Zobacz też:

O stroju łowickim

Haft łowicki polski

Haft łowicki ruski

Haft łowicki płaski

Haft łowicki koralikowy

Haft richelie

Muzea i skanseny\ Łowicz\muzeum

Stroje ludowe

Regiony\łowickie