2016-09-16 Wszystko o chlebie

Weselne szyszki i kołacze, „kukiełki” dla chrześniaka, kurpiowskie „byśki” i „nowe latka” to tylko niektóre ciekawe przykłady pieczywa, jakie będzie można zobaczyć na wystawie etnograficznej „Dobry chleb” w Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli.

Ekspozycja o znaczeniu chleba i jego różnych formach w ludowej tradycji przybliży i zobrazuje ważne tematy związane z bogatą symboliką chleba oraz jego znaczeniem w polskiej kulturze tradycyjnej.

Chleb w tradycji polskiej jest nie tylko jednym z podstawowych produktów spożywczych, ale także ważnym symbolem dostatku i pomyślności.

Fot. Archiwum muzeum

1. Chleb obrzędowy

2. Wyrabianie ciasta na chleb w dzieży

Od czasów najdawniejszych chleb na ziemiach polskich miał poszanowanie i przypisywano mu ważne znaczenie, czego dowodem było jego eksponowanie podczas podniosłych uroczystości świątecznych oraz wydarzeń rodzinnych i gromadzkich.

Był nie tylko ważnym posiłkiem, ale także czymś uświęconym i związanym z wieloma obrzędami, dlatego przyjmował różne formy pieczywa świątecznego.

Z końcem XIX w. chleb obrzędowy, w tradycyjnych formach zaczął zanikać w Polsce zachodniej i centralnej, natomiast na wschodzie i południowym wschodzie niektóre wspomniane formy pieczywa świątecznego powszechnie spotykano jeszcze do połowy wieku XX.

Fot. Archiwum muzeum

Obecnie chleb pojawia się także podczas ważnych uroczystości rodzinnych, kościelnych i narodowych jako ważny symbol obfitości i błogosławieństwa bożego.

W obrzędowości religijnej jest nadal ważnym symbolem Ciała Chrystusa.

Współcześnie jednak funkcja chleba, jak i podejście do jego wartości uległy sporym modyfikacjom. Śmiało można twierdzić, że jego znaczenie spadło. Chleb dostępny w każdej ilości a nawet odmianie, przestał być kojarzony z czymś szczególnie pożądanym. Kiedyś święty stał się dzisiaj przede wszystkim powszedni.

Co ciekawe, mimo zaniku tradycyjnych form chleba, na fali przemian kulturowych obserwuje się swoistą fascynację tradycyjną kuchnią opartą na zdrowym żywieniu, a co za tym idzie powracanie do dawnych receptur.

Coraz chętniej sięgamy do sprawdzonych i kiedyś używanych na co dzień przepisów naszych babć i prababć. Toteż chleb tradycyjny, pieczony w domu, najlepiej w piecu chlebowym, powraca do łask. W wielu domach tradycja domowego wypieku chleba zostaje reaktywowana.

Przyjdźcie więc do Muzeum, jeśli chcecie poznać ciekawostki o tradycyjnym pieczywie, poczuć zapach ciasta przygotowanego na zakwasie, a może zdobyć sprawdzony przepis na chleb.

Wystawa „Dobry chleb” jest dobrym źródłem wiedzy dla wszystkich zainteresowanych wypiekiem prawdziwego wiejskiego chleba, przybliża historię chleba, „drogę” od ziarna do jego wypieku, prezentuje wyroby piekarnicze oraz bogactwo obrzędowe, jakie wiąże się z chlebem w tradycji ludowej. 

Fot. Archiwum muzeum

1. Pieczywo obrzędowe - kurpiowskie byśki

2. Pieczywo obrzędowe

Obok sprzętów rolniczych, gospodarskich i kuchennych obrazujących temat, znajdą się zabytki archeologiczne oraz ciekawe przykłady ciasta obrzędowego i piekarniczego, charakteryzujące się bogactwem kształtów i precyzją wykonania.

Wyświetlany film o wypieku chleba to prawdziwy instruktaż tego procesu, natomiast stanowiska interaktywne pozwolą poznać działanie ważnych urządzeń gospodarskich związanych z pozyskiwaniem mąki na chleb.

Wystawa będzie bazą dla wielu działań edukacyjnych promujących dawne tradycje związane z wypiekiem różnorodnego pieczywa.

Kuratorem wystawy jest Elżbieta Skromak. Ekspozycję można oglądać do 30 października br.

PROGRAM EDUKACYJNY

Muzeum zaplanowało kulinarne lekcje i warsztaty, także z udziałem regionalnych mistrzów tradycji. Nie zabraknie więc zajęć edukacyjnych, z pieczeniem chleba włącznie.

Przedszkole, Szkoła podstawowa I-III

Lekcje:

- Od ziarenka do bochenka. To zajęcia na ekspozycji, podczas których prześledzimy proces powstawania chleba od zasiewu zboża do wypieku pieczywa. Poznamy zastosowanie dawnych przedmiotów używanych w gospodarstwach i piekarniach, takich jak dzieża, pociosek, cep czy żarna.

Opowiemy o znaczeniu, jakie posiadał chleb w dawnych obrzędach i świętach.

Zajęcia będą miały charakter aktywizujący młodych odbiorców. Dzieci będą mogły zmielić mąkę na żarnach, wezmą udział w quizie, obejrzą film edukacyjny o powstaniu chleba.

Warsztaty:

- Czem chata bogata… Zapraszamy do wspólnego pieczenia!

Podczas warsztatów piekarniczych przybliżymy dzieciom tradycję wypiekania chleba, w tym również pieczywa obrzędowego. Uczestnicy przygotują własne ciasto, inspirując się kształtami pieczywa prezentowanego na wystawie uformują z niego bochenki, kołacze, figurki i szyszki.

Wypieczone smakowite i pachnące owoce swojej pracy zabiorą ze sobą do domu.

- Pieczemy „szczodraki”. Warsztaty kulinarne z mistrzami tradycji Warsztaty poprowadzą Agnieszka i Stanisław Smaliszowie z Pysznicy, którzy od lat promują regionalne i tradycyjne potrawy.

Razem upieczemy „szczodraki” – pyszne rogale wypiekane niegdyś na Nowy Rok. Warsztaty dadzą sposobność do tego, aby dowiedzieć się więcej o tradycjach naszego regionu, szczególnie świątecznych wypiekach.

- Chlebem i solą. To forma warsztatów podsumowujących wiedzę zdobytą podczas zwiedzania ekspozycji. Dzieci utrwalają wiadomości poprzez zabawę i inne aktywności. Będą mogły obejrzeć animację Od ziarenka do bochenka i wziąć udział w krótkim quzie dotyczącym wiedzy o chlebie.

Aktywizując swoje zmysły, rozpoznają przyprawy używane do chleba, zbadają przedmioty (ich ciężar, kształt, zastosowanie) związane z powstawaniem chleba, zagrają w grę planszową.

Zajęcia zakończy twórcza manualna praca – dzieci ulepią z masy solnej różne rodzaje chleba, inspirując się tymi oglądanymi na wystawie.

- Pieczywo jarmarczne – pierniki. Warsztaty kulinarne podczas, których wykonamy i ozdobimy piernikowe łakocie.

Szkoła podstawowa IV – VI

Lekcje:

- Pieczywo odświętne. Chleb zajmuje bardzo ważne miejsce w życiu człowieka. Ten podstawowy składnik naszego pożywienia jest również mocno obecny w naszej tradycji, religii i obrzędowości.

Na zajęciach oprócz informacji dotyczących historii chleba, poznamy rolę pieczywa w obrzędach dorocznych, zwyczajach rodzinnych, jego bogatą symbolikę.

Dowiemy się m. in dlaczego pieczono dawniej korowaje? Jakie zwyczaje związane z chlebem towarzyszą świętom wielkanocnym i bożonarodzeniowym? Kto otrzymywał tzw. ,,lalkę” z chleba?

Porozmawiamy o szacunku do chleba i o tym, co z dawnych zwyczajów przetrwało do naszych czasów.

- Przy chlebowym piecu. Tradycja wypiekania chleba ma swoją długą historię. Na zajęciach przybliżymy, jak zmieniał się jego wygląd oraz sposób wytwarzania pieczywa do czasów współczesnych.

,, Zajrzymy” w swoich opowieściach do dawnej gospody, piekarni i na jarmark.

Poznamy zwyczaje i obrzędy, w których chleb pełnił ważną rolę.

Spotkanie będzie miało formę aktywizującą uczestników, gdyż będą mogli zmielić mąkę na żarnach, obejrzeć film i rozwiązać quiz.

Warsztaty:

- Czem chata bogata… Zapraszamy do wspólnego pieczenia!

Podczas warsztatów piekarniczych przybliżymy dzieciom tradycję wypiekania chleba, w tym również pieczywa obrzędowego. Uczestnicy przygotują własne ciasto, inspirując się kształtami pieczywa prezentowanego na wystawie uformują z niego bochenki, kołacze, figurki i szyszki.

Wypieczone smakowite i pachnące owoce swojej pracy zabiorą ze sobą do domu.

- Pieczemy „szczodraki”. Warsztaty kulinarne z mistrzami tradycji Warsztaty poprowadzą Agnieszka i Stanisław Smaliszowie z Pysznicy, którzy od lat promują regionalne i tradycyjne potrawy.

Razem upieczemy „szczodraki” – pyszne rogale wypiekane niegdyś na Nowy Rok. Warsztaty dadzą sposobność do tego, aby dowiedzieć się więcej o tradycjach naszego regionu, szczególnie świątecznych wypiekach.

- Pieczywo jarmarczne – pierniki. Warsztaty kulinarne, podczas których wykonamy i ozdobimy piernikowe łakocie.

- Kosze z papierowej wikliny. Jednym z etapów pracy przy powstawaniu chleba było rośnięcie ciasta. Uformowane bochenki wkładano do okrągłych słomianych, wiklinowych lub glinianych foremek.

Na zajęciach wykonamy takie foremki, kosze z papierowej wikliny, poznając jednocześnie nową technikę artystyczną.

Gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna

Lekcje: 

- Dobry chleb.  Oglądając wystawę zastanowimy się, skąd wziął się chleb i jak zmieniał się jego wygląd i smak na przestrzeni wieków. Poznamy też sposoby jego wytwarzania. Podejmiemy poszukiwania przyczyn wyjątkowej roli chleba w polskiej kulturze i obyczajowości, poznamy religijne i społeczne tradycje i obrzędy związane z pieczywem.

Dowiemy się, czym różni się podpłomyk od pumpernikla, a korowaj od komiśniaka, dowiemy się też, jak samodzielnie upiec własne pieczywo.

Warsztaty:

- Czem chata bogata. Zapraszamy do wspólnego pieczenia! Podczas warsztatów piekarniczych przybliżymy dzieciom tradycję wypiekania chleba, w tym również pieczywa obrzędowego.

Uczestnicy przygotują własne ciasto, inspirując się kształtami pieczywa prezentowanego na wystawie uformują z niego bochenki, kołacze, figurki i szyszki. Wypieczone smakowite i pachnące owoce swojej pracy zabiorą ze sobą do domu.

- Pieczemy „szczodraki”.  Warsztaty kulinarne z mistrzami tradycji Warsztaty poprowadzą Agnieszka i Stanisław Smaliszowie z Pysznicy, którzy od lat promują regionalne i tradycyjne potrawy.

Razem upieczemy „szczodraki” – pyszne rogale wypiekane niegdyś na Nowy Rok.

Warsztaty dadzą sposobność do tego, aby dowiedzieć się więcej o tradycjach naszego regionu, szczególnie świątecznych wypiekach. Pieczywo jarmarczne – pierniki Warsztaty kulinarne podczas, których wykonamy i ozdobimy piernikowe łakocie.

Zobacz też:

Rola chleba

Magia chleba

Wypiek chleba

Magia dzieży i pieca

Wyroby piekarnicze

Jak powstawał chleb

Jak rozpalić piec

Ginące zawody\domowy wypiek chleba

Muzea i skanseny\stalowa wola\muzeum regionalne