Idą święta. Czas stroić choinki – pod takim hasłem  Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce  organizuje 16 grudnia imprezę, podczas której uczestnicy wspólnie z twórcami kurpiowskimi stworzą niepowtarzalne ozdoby świąteczne: łańcuchy, bombki, gwiazdki, światy z opłatków. Upieką też „byśki”, „nowe latka” – figurki obrzędowe z ciasta. 

Fot. Archiwum własne

Choinka w muzuem w Ostrołęce

Inspirację do tej twórczości przynosi wystawa „Nim rozbłyśnie pierwsza gwiazdka”, którą można oglądać do 20 stycznia. Adresatem są przede wszystkim dzieci, a także ci, którzy chcą sobie przypomnieć okres Adwentu na Kurpiach, czy poznać kulturę kurpiowską.

Tu, na tym terenie, papierowe dekoracje zdobiły nie tylko choinkę. Ubarwiały również wnętrze chaty. Świąteczną izbę przyozdabiano jednokolorowymi wycinankami: gwiazdami, lelujami, ale były też wielobarwne ptaki, koguty, drzewka z kolorowymi kwiatkami.

Ciekawe też są scenki z życia, gdzie postacie zwierząt i ludzi komponowano z drzewkami – symbolami lasu. U sufitu wisiał pająk – wielobarwne, długie i skręcone lekko wstęgi krepiny, które rozchodziły się od środka sufitu ku wszystkim ścianom, a zakończenia wstęg miały jeszcze dodatkowy barwny kwiatek.

Fot. Archiwum własne

1. Pająk - wystawa w muzeum w Ostrołęce

2. Okno zaaranżowanej chaty kurpiowskiej - fragment wystawy w muzeum w Ostrołęce  

Nad świętym kątem, przyozdobionym kwiatami z bibuły, Kurpianki wieszały kierec – forma zbliżona do żyrandola. Lekkie  konstrukcje wykonane z kawałeczków słomy i bibuły obracały się pod wpływem ruchu powietrza.

Fot. Archiwum własne

1. Święty kąt w chacie kurpiowskiej - fragment wystawy w Muzeum w Ostrołęce

2. Kierce - fragment wystawy w muzeum w Ostrołęce

3. Budowanie kierca z archiwum muzeum w Ostrołęce

Z bibuły wykonywano też płaskie bukiety (na listewkach) konstrukcje z wieloma bardzo barwnymi i różnorodnymi kwiatkami. Bukiety umieszczano zwykle parami  na ołtarzykach domowych, po obu stronach świętej figury.

Fot. Archiwum własne

Bukiety z bibuły - fragment wystawy w muzeum w Ostrołęce

Wzmożone przygotowania do Świąt Bożego Narodzenia rozpoczynały się już od św. Łucji czyli 13 grudnia. Mężczyźni włączali się w szorowanie i bielenie ścian w izbach. Kobiety i dzieci zaczynały przygotowywać papierowe ozdoby chat. Pod sufitem wieszano też opłatki w formie kul, kół i półksiężyców tzw. światy, które miały gwarantować pomyślność, szczęście i dobrobyt.

Fot. Archiwum własne

Światy z opłatka - wystawa w muzeum w Ostrołęce

Przygotowania do świąt Bożego Narodzenia wiążą się też z pracami gospodarskimi i kulinariami. Trzeba było uprać, uprasować lub też wymaglować bieliznę, wyszorować meble, aby było czysto i pięknie.

Dzieci, uczestniczące w zajęciach, mogą się więc przyjrzeć na czym polega maglowanie, jak wyglądało dawniej żelazko, i czy ono miało rzeczywiście duszę.

Fot. Archiwum własne - wystawa w muzeum w Ostrołęce

1. Prasowanie  

2. Maglowanie

Mogą również przesiać mąkę przez sito, podpatrzeć jak dawniej pieczono chleb na święta. Mogą również samodzielnie wykonać „byśki” i „nowe latka”.

Fot. Archiwum własne

"Byśki" i "Nowe latko" - ciasto przed upieczeniem  

"Nowe latko" to  krążek – wałeczek ciasta z umieszczonymi na nim figurkami drobiu – gęsi, kurek, kaczek, a w środku krążka wstawiano postać pastuszka. Krąg miał znaczenie magiczne, zabezpieczał wszystko co jest w jego obrębie, a tym bardziej symbole życia i płodności – ptaki.

„Byśki” zaś były to pojedyncze figurki zwierząt, a raczej ich wyobrażenia. „Byśki” przedstawiały zwierzęta leśne - przede wszystkim jelenie, sarny, zające, czasami wiewiórki, jak również domowe – konie, krowy, woły, barany, owce, kozy, niekiedy pojedyncze figury ptactwa.

Figurki zawieszano na nitce pod sufitem przy ołtarzyku domowym i wisiały tam do następnego roku lub też dawano dzieciom do zabawy, a potem do zjedzenia.

Zobacz też:

"Byśki" i "Nowe latka" http://wiano.eu/article/1339

Do I wojny światowej do wysprzątanej i udekorowanej chaty wstawiano w rogu izby snop zboża. Podobnie jak potem choinkę przyozdabiano ozdobami z bibuły, z opłatka, wstążeczkami, jabłkami i orzechami.

Jabłko było symbolem zdrowia, siły, urody, dobrobytu, a orzechy – wytrwałości i mądrości. Sam zaś snop symbolizował gospodarkę rolną i miał spowodować dobre plony w nadchodzącym roku.

Na Kurpiach, podobnie jak w innych regionach, na stole wigilijnym nie było za bogato. Podawano kapustę z grzybami lub grochem, zupy owocowe z leśnych gruszek, kluski z makiem, śledzie w oleju podawane z kartoflami, kaszę jęczmienną z mlekiem makowym. 

Zobacz też:

Rybnik - Boże Narodzenie http://wiano.eu/article/1949

Śląska wilijo http://wiano.eu/article/1946

Pieczywo obrzędowe http://wiano.eu/article/696

Święta na Podlasiu http://wiano.eu/article/1412

Święta w Radomskiem http://wiano.eu/article/744

Święta na Mazowszu http://wiano.eu/article/708

Święta na Warmii http://wiano.eu/article/136

Wigilia u Dolinian http://wiano.eu/article/1351

Wigilia na Kujawach http://wiano.eu/article/1346