Widelec z drzewa olszynowego. Długość 28 cm. Użyteczny np. przy przekręcan...

cena:6,60zł

2014-08-26 Hafty kaszubskie

Hafty kaszubskie. Hafty kaszubskie są tak różnorodne, jak i cały region. Obecnie kojarzone z Kaszubami wielobarwne hafty nie występowały na strojach ludowych, ale na poduszkach, serwetach i obrusach. Za typowe uznaje się wyszycia na czepcach tzw. złotnicach.

Określenie hafty kaszubskie jest niemalże tak złożone jak dzieje regionu, z którym są utożsamiane. Kaszubi są jedną z grup etnicznych zamieszkujących północno-wschodnią część Pomorza Zachodniego. Wyznaczenie granic regionu jest trudne.

Najczęściej za najważniejszy element go wyróżniający przyjmuje się miejscowy język. Sporne jest także określenie jego centrum, najczęściej uważa się za nie Wejherowo i Gdańsk.

Strój ludowy na tych terenach przestał być powszechnie noszony już w drugiej połowie XIX w. Typowym dla niego haftem były wyszycia na czepcach tzw. złotnicach.

Erę nowego wielobarwnego haftu określanego dziś mianem kaszubskiego zawdzięczamy Izydorowi Gulgowskiemu i jego żonie Teodorze, która w 1906 roku zorganizowała we Wdzydzach pierwszy kurs hafciarski.

Dziewczęta uczyły się ściegów, a same kompozycje i kolorystyka haftów, były początkowo dziełem Teodory Gulkowskiej. Kursantki, a potem ich uczennice przez wiele lat haftowały, uczyły haftu, stawały się twórczyniami nowych ośrodków hafciarskich.

Najbardziej znane „szkoły” to: wdzydzka, żukowska, pucka, wejherowska i tucholska, a proces wyodrębniania się nowych jest ciągle otwarty.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Denko czepka (złotnicy) z haftem nicią metalową

2. Haft kolorowy z obrusu

Motywy haftu
Schematyczne i symboliczne motywy kwiatowe, haftowane na czepkach, są typowe dla XVII i XVIII w. - haftu historycznego, szczególnie kościelnego.

Zwykle złotnice (złote czepki) szyte z tkanin w różnych odcieniach zieleni, koloru niebieskiego, bordowego, brunatnego oraz granatowego zdobiono dekoracją w kolorze złotym, a czarne srebrnym.

Bazą do powstania haftów, początkowo zwanych wdzydzkimi, których prekursorką była Teodora Gulgowska, są - oprócz motywów hafciarskich na czepcach - zdobienia na ludowej ceramice, meblach (szczególnie jeśli chodzi o paletę kolorów) i kaszubskie malarstwo na szkle.

W tonacji tych wyszyć, wykonywanych na białym lub szarym płótnie, dominowały dwie barwy: błękit i zieleń - obie w kilku odcieniach, a pewne akcenty i podkreślenia czyniono kolorem czerwonym, żółtym i czarnym.

Wiele z motywów miało swoje nazwy własne, np. gwiazda morska, koniczynka, makówka, margerita, palmeta, rozeta (róża).

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Rysunek haftu kolorowego

2. Haft nicią metalową z otoku czepka (złotnicy)

Sposób haftowania
Wyszycia na czepkach były wykonywane nicią metalową przede wszystkim ściegami nakładanymi oraz ściegami atłaskowymi robionymi najczęściej na różnorodnym podwleczeniu (z nici, sznureczków) oraz na podkładkach (z tkaniny, papieru, kartonu lub skóry). Dzięki temu motywy były wypukłe, wyraziste i przestrzenne.

Element uzupełniający kompozycję stanowiły cekiny. Hafty tego typu były i są wykonywane przez profesjonalistów. W przypadku interesującego nas obszaru były nimi mniszki i uczennice klasztorów w Żukowie i Żarnowcu.

Natomiast w wyszyciach kolorowych, znacznie łatwiejszych tworzonych od początków XX w. i wykonywanych przez wiejskie kobiety stosuje się głównie takie ściegi jak: sznureczek, atłaskowe, krzyżyk, węzełki, Janina, łańcuszek i dziergany.

Rys. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi:

1. sznureczek

2. atłasek prosty

3. atłasek

4. węzełki

5. Janina

6. łańcuszek

7 dziergany

8. krzyżyk

Jakie części stroju ozdabiano
Na denkach czepków umieszczano duże kwiaty wyrastające z krótkiej łodygi, otaczały je niewielkie elementy (gałązki, listki, drobne kwiatki). Zbliżone detale kwiatowo-roślinne znajdowały się także na otoku złotnicy.

Natomiast hafty kolorowe, zwane początkowo wdzydzkimi nie występowały pierwotnie na elementach odzieży. Projektowano je i dopasowywano do kształtu zdobionych przedmiotów (poduszek, serwet, obrusów itd.).

Starano się by kompozycje odpowiadały gustom odbiorców wywodzących się z poza środowiska wiejskiego. Dzięki odpowiedniej działalności marketingowej hafty te nie tylko były pokazywane i zdobywały nagrody na wystawach w np. Berlinie (1909), Kaliszu (1909) i przez wiele lat później.

Były nabywane, nie tylko przez wysoko postawionych w hierarchii społecznej odbiorców (np. dwór cesarski Wilhelma II), ale z czasem zajęły ważne miejsce w kulturze masowej.

Zgodnie z założeniami twórców ich wykonywanie stało się dodatkowym źródłem dochodu dla kobiet wiejskich, a przede wszystkim, co jest swoistym ewenementem zostały uznane na wsi kaszubskiej za swoje, miejscowe, kaszubskie.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Rysunek haftu kolorowego

2. Rysunek haftu kolorowego

3. Rysunek haftu z denka czepka

4. Rysunek haftu kolorowego

5. Rysunek haftu kolorowego

Nauka haftu dla początkujących

Jak powstaje haft kaszubski

Warto wiedzieć, że:

gwiazda morska (w kolorowym hafcie kaszubskim) - schematyczne przedstawienie rozgwiazdy (rodzaj szkarłupnia).

koniczynka (w kolorowym hafcie kaszubskim) - trójdzielny liść koniczyny.

makówka (w kolorowym hafcie kaszubskim) - owoc maku o kształcie okrągłej, zamkniętej torebki zawierającej nasiona maku.

margerita, margerytka, stokroć (w kolorowym hafcie kaszubskim) - motyw kwiatu o promieniście ułożonych płatkach wokół okrągłego lub owalnego środka.

palmeta (w hafcie kaszubskim) - motyw dekoracyjny w kształcie stylizowanego liścia palmy o wachlarzowato ułożonych płatkach. Także motyw kwiatowy o kształcie owalnym, od góry zamknięty lub otwarty o nieparzystej liczbie ułożonych wachlarzowato płatków.

rozeta, róża (w kolorowym hafcie kaszubskim) - motyw dekoracyjny w kształcie, oglądanego od góry stylizowanego kwiatu róży o rozchylonych płatkach. Stosowany zarówno w hafcie złotym jak i wielobarwnym (kolorowym).

złotnica, złotogłowie, złotogłów, złoty czepek (w stroju kaszubskim) - aksamitny, adamaszkowy lub jedwabny czepek zdobiony haftem najczęściej złotą lub srebrną metalową nitką, niekiedy haftem wielokolorowym jedwabiem.

Zobacz też:

» dodaj komentarz «