2014-10-06 Hafty Krakowiaków Z.

Hafty Krakowiaków Zachodnich.  Zdobiły stroje wieśniaków  zamieszkujących rolniczo-przemysłowe tereny położone po obu stronach dolnego biegu Wisły we wsiach okalających Kraków. Wiele z nich  to dziś dzielnice Krakowa, np. Bronowice, Nowa Huta - leżąca na ziemiach wsi Mogiła.

W ubiorze Krakowiaków Zachodnich dominują, trudne w wykonaniu białe hafty na białym płótnie (tzw. hafty angielskie). Zdobią one głównie strój kobiecy. Z rzadka pojawiają się  na nim proste wyszycia wielokolorowe. 

Strój Krakowiaków Zachodnich zmieniał się pod wpływem różnych czynników historycznych i gospodarczych, aż w końcu stał się okazałym, bardzo efektownym ubiorem. Dzięki temu zyskał popularność wśród inteligencji, a także stał się rozpoznawalnym w innych regionach Polski.

Strój Krakowiaków Zachodnich jest uważany za polski strój narodowy.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Motywy haftu
We wszystkich haftach Krakowiaków Zachodnich dominowały, delikatnie zarysowane motywy kwiatowe i roślinne, niekiedy pojawiał się motyw palmety (stylizowany liść palmy). Białe wyszycia na zapaskach oraz koszulach (kobiecych i męskich) miały układ pasowy dostosowany do  kroju i funkcji tych elementów odzieży.

Natomiast na chuście czepcowej hafty biegły wzdłuż jej dwóch brzegów, a w miejscu ich zetknięcia na widocznym po wywiązaniu chusty narożu umieszczano duży, zakomponowany z motywów roślinnych  bukiet (drzewo życia).

Cechą charakterystyczną tego haftu jest i to, że krawędzie elementów odzieży nim zdobionej  są prawie zawsze wykończone ząbkami utworzonymi z mniejszych lub większych dziurek.

W haftach wielokolorowych motywy były potraktowane naturalistycznie, zarówno jeśli chodzi o ich kolorystykę jak i kształt.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Sposób haftowania
Hafty białe na elementach stroju kobiecego i męskiego wykonywano nićmi  bawełnianymi. Stosowano wiele ściegów, ale przede wszystkim:  za igłą (stebnówka, sznureczek), dzierganych (dzierganie właściwe,  łańcuszek), atłaskowych (atłasek płaski, wypukły, na podkładzie), stosowano także ażur przekłuwany. 

Zapotrzebowanie na wyroby zdobione haftem białym  było w okolicach Krakowa na tyle duże, że w niektórych miejscowościach (np. Maków, Tyniec) traktowano ten przemysł domowy, wymagający dużej wprawy i fachowości jako ważne źródło dochodu.

Zajmowały  się nim nie tylko kobiety ale także i mężczyźni.

Natomiast haft wielokolorowy był znacznie prostszy w wykonaniu, wystarczyła znajomość kilku ściegów (sznureczek, atłasek, stebnówka) i wręcz przeciętne zdolności manualne. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi

1. stebnówka

2. sznureczek

3. dziergany

4. łańcuszek

5. atłasek prosty

6. atłasek wypukły

7. ażur przekuwany

Jakie części stroju ozdabiano
W stroju kobiecym bogate, skomplikowane białe hafty umieszczano  przede wszystkim na przodach koszul, wokół  dekoltu pod szyją oraz  na ich mankietach.

Ponadto na narożach chust czepcowych i na zapaskach (fartuchach) - wzdłuż ich 3 krawędzi.

Natomiast w ubiorze męskim wyszycia, także białe, były skromne, sporadycznie umieszczano je na  kołnierzyku, mankietach, niekiedy przodach koszuli.

Niezbyt powszechnie w kobiecym stroju Krakowiaków Zachodnich pojawiał się haft wielokolorowy. Ozdabiano nim niekiedy aksamitne lub sukienne gorsety kobiece oraz  szyte z tkanin wełnianych kaftany i spódnice.

Helena Piskorz-Branekova

Do pobrania:

1. Rysunek haftu białego z przodu dekoltu koszuli kobiecej

2. Rysunek haftu białego z naroża chusty czepcowej

3. Rysunek haftu białego z naroża chusty czepcowej

4. Rysunek haftu wielokolorowego z gorsetu

5. Rysunek haftu na  ½ mankietu koszuli kobiecej

6. Rysunek haftu na ½ kołnierzyka koszuli męskiej

7. Rysunek haftu na ½ mankietu koszuli męskiej

8. Rysunek haftu białego (drzewo życia) z naroża chusty czepcowej

Nauka haftu dla początkujących

Zobacz też:

Encyklopedia haftu

Haft kujawski

Haft łowicki

Haft biskupiański

Haft kaszubski

Haft łowicki

Haft sieradzki

Haft kujawski

Haft kurpiowski

Haft kaszubski

Haft kujawski