2017-01-03 Strój łowicki

Z cyklu ENCYKLOPEDIA STROJU LUDOWEGO. Strój łowicki. Region łowicki leży na Mazowszu, na zachód od Warszawy, między  Sochaczewem, Kutnem, Brzezinami, Rawą i Gąbinem czyli w granicach dawnego Księstwa Łowickiego, w dolinie rzeki Bzury i jej licznych dopływów.

Ziemie te stanowiły pierwotnie własność biskupów gnieźnieńskich, a potem już jako Księstwo Łowickie Wielkiego Księcia Konstantego i jego małżonki Joanny Grudzińskiej.

Mieszkający tam chłopi, w porównaniu do wieśniaków w innych dobrach byli stosunkowo zamożni. 

Strój łowicki ulegał wielu zmianom i przeobrażeniom, nie tylko jeszcze i obecnie jest noszony, ale podlega nowym modom. W tym tekście opisany zostanie jedynie ubiór przywdziewany w okresie międzywojennym.  
       
Nakrycia głowy
      
Zarówno panny jak i kobiety zamężne, przykrywały głowy chustkami mającymi formę kwadratu o 75 cm bokach. Najczęściej noszono chustki wełniane i płócienne zdobione haftem.

Wełniane były wielokolorowe, ich ozdobę stanowiły motywy kwiatowe rozmieszczone wzdłuż wszystkich boków, zwykle wiązano je pod brodą.

Natomiast chustki płócienne, związywane do tyłu były zwykle białe, na jednym z ich rogów haftowano duży naturalistyczny motyw kwiatowy. 

Wyłącznie nakryciem głowy panny młodej był wianek ze srebrnych bombek i sztucznych kwiatów. Składał się on z płytkiej czapeczki i przymocowanego do niej „bukietu” o kształcie kulistym lub utworzonego z trzech kwiatowych rózg.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Chustka tybetowa

2. Chustka z haftem

3. Młodożeńcy, kobieta w wianku z  „bukietem” kulistym

4. Państwo młodzi ze Strykowa ( kobieta w wianku z  „bukietem” z trzech kwiatowych rózg), Ziemia, IV, 1913

Koszula

Szyta była z dobrych gatunkowo samodziałów lnianych lub bawełnianego płótna fabrycznego, miała krój przyramkowy. Przy szyi wykładany kołnierzyk lub stójkę, rękawy ujęte w mankiet lub szerokie zupełnie go pozbawione.

Koszulę zdobił  haft na kołnierzyku, przyramkach, mankietach, na tych bez mankietu wyszycie przyozdabiało brzegi szerokich rękawów. Hafty krzyżykowych i płaskie były wielokolorowe, Richelieu białe wszystkie o motywach roślinnych.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Koszula (bielunka) z szerokimi rękawami

Suknia 

Składała się ze spódnicy o szerokości ok. 5 m szytej z pasiastych tkanin samodziałowych, do której doszywano lekko dopasowany stanik z samodziału lub co częstsze z czarnego aksamitu.

Dolną część sukni odszywano przeważnie pasem aksamitu. Przody i plecy stanika oraz  pas tkaniny na dole  spódnicy zdobiono haftem płaskim lub koralikowym.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Boże Ciało w Łowiczu

2. Księżaczka, mal. A. Piotrowski, pocztówka, 1915 r.

3. Dziewczęta w strojach łowickich, fot. Jerzy Adam Piskorz, Boczki Chełmońskie, 1969 r.

Zapaska

Szyta była, tak jak i suknia z samodziałów w kolorowe, pionowe paski.Tkaninę na nią przeznaczoną, po przymarszczeniu wszywano w oszewkę, z tego samego co i ona samodziału.

Jej trzy boki obszywano pasami aksamitu, najczęściej czarnego, a na  ich powierzchni podobnie jak i na sukni wyszywano haftem płaskim lub koralikowym motywy kwiatowe. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Zapaska

2. Łowiczanka, mal. Fr. Łubieński, Malarstwo Polskie, Nakład K.J. Ostrowskiego, Warszawa, pocztówka

STRÓJ MĘSKI    

Kapelusz

Najpowszechniej znanym i najczęściej noszonym przez mężczyzn nakryciem głowy był filcowy, sztywny kapelusz z niezbyt wysoką główką i średniej wielkości rondem.

Jego ozdobę stanowił pas aksamitu przybrany cekinami, barwnymi koralikami, kolorową włóczką i srebrzonym drutem, który okalał główkę kapelusza.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Kapelusz

Koszula

Miała krój przyramkowy. Szyta była z dobrych samodziałów lnianych lub z fabrycznego płótna bawełnianego. Przy szyi miała wykładany kołnierzyk lub niewielką stójkę. Hafty liczone lub płaskie zdobiły jej kołnierzyk, mankiety i przyramki. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz - Branekova

Stroje ludowe z Łowicza, mal. A. Ursyn, Salon Malarzy  Polskich w Krakowie, pocztówka.

Kamizelka + Kaftan

Zarówno kamizelka jak i kaftan były elementami stroju odświętnego. Noszono je oddzielnie lub razem w tym drugim przypadku kaftan zakładano na kamizelkę. 

Oba te elementy stroju szyto z czarnego sukna fabrycznego, a ich krawędzie obszywano czerwonym sznureczkiem. Miały one proste przody, a ich tyły  były układane w drobne fałdki, zapinano je na rząd guzików z mosiężnej blachy. Kaftan różnił się od kamizelki tym, że miał rękawy.  

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1.Łowiczak, K. Dobrzański, Warszawa, pocztówka, okres międzywojenny 

2. Wykrój kamizelki męskiej
a - część pleców; b - przody z częścią pleców (skroić dwa razy),rys. Elżbieta Piskorz-Branekova

Sukmana + Pas

Jednym z typów sukman noszonych w Księstwie Łowickim były białe sukmany o kroju kontuszowym szyte z cienkiego samodziałowego sukna.

Sukmana taka miała przy szyi niewielki stojący kołnierzyk, proste rękawy z mankietami, wpuszczane kieszenie, nie posiadała zapięcia.

Krawędzie sukmany, kołnierza, brzegi mankietów, prawą połę przodów i nacięcia kieszeni obszywano  czarną, wąską sukienną obszywką.

Sukmanę noszono samodzielnie lub zakładano ją na kamizelkę, kaftan albo na kaftan założony na kamizelkę.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Księżak z Łowickiego, K. Rayski, Wydawnictwo Wojuytńskiego  w Warszawie, pocztówka

2. Procesja w Łowiczu, Przewodnik po Polsce (wyd. w języku francuskim), Warszawa, 1938 r.

Pas miał szerokość  10 - 15 centymetrów i długość ok. 3 metrów, był wełniany w kolorze pomarańczowo-żółtym lub czerwonym w pasy biegnące wzdłuż jego długości. Opasywano nim kamizelki, kaftany i sukmany wtedy gdy pełniły rolę okrycia wierzchniego.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Pas

Spodnie

Od początków XX wieku zaczęto nosić spodnie z samodziałów w kolorze pomarańczowym lub żółtym w pionowe pasy. Szyto je z jednego płata tkaniny o wymiarach 140 x 80 cm. Do  stroju odświętnego spodnie zawsze noszono wpuszczone w buty.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Hej koleda, koleda, pocztówka, wyd. Fr. Karpowicz, Warszawa, okres międzywojenny

2. Wykrój spodni
a - przód  i tył (skroić dwa razy), b/1, b/2- kliny; c - pasek

Elżbieta Piskorz-Branekova

Zobacz też:

O stroju łowickim

Strój łowicki

Haft łowicki koralikowy

Haft łowicki ruski

Haft łowicki płaski

Haft łowicki ręczny

Haft łowicki

Encyklopedia stroju ludowego

Stroje ludowe

Encyklopedia haftu