2014-10-30 Hafty Lachów

Hafty Lachów Sądeckich. Na strojach Lachów Sądeckich hafty zdobiły odzież zarówno kobiecą jak i męską, wykonywano je zarówno na białym płótnie jak i na tkaninach sukiennych oraz aksamicie. Były to wyszycia często bardzo skomplikowane prawie zawsze  wykonywane przez osoby zajmujące się krawiectwem i hafciarstwem zawodowo.

Lachowie Sądeccy zamieszkują tereny rolnicze położone na północny -zachód od Nowego i Starego Sącza w kotlinie Dunajca (głównie na jego lewym brzegu). Za centrum tego regionu jest uważane Podegrodzie, wieś o wielowiekowej historii.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Haft na przedzie koszuli męskiej

2. Koszula kobieca

3. Haft koralikowy na przedzie gorsetu

4. Haft z  naroża kaftana męskiego

Motywy haftu
Na koszulach dominowały  motywy roślinne, mniej lub bardziej zminiaturyzowane, wzbogacone np. w koszuli męskiej  motywem o serca, tulipana, rombu oraz innych elementów geometrycznych.

Natomiast na chustach czepcowych królowało drzewo życia, którego motyw pokrywał cały róg widoczny po wywiązaniu chusty.

Nie zależnie od koloru użytych nici (białe lub różowo-czerwone) haft był zawsze delikatny o dobrej kompozycji, starannie wykonany. Wielki jego urok  wynika z miniaturyzacji wzorów przy jednoczesnym gęstym pokrywaniu nimi zdobionej powierzchni ściśle motyw obok motywu.

Na tkaninach grubych (sukno, aksamit) także haftowano lub wyszywano koralikami elementy roślinne. Motywy  były ułożone pasowo lub miały kształt drzewa życia. Ponadto na spodniach haftowano sercówkę.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Chusta czepcowa po wywiązaniu, na narożu drzewo życia

2. Fragment drzewa życia na chuście czepcowej

3. Haft sercówka na spodniach

Sposób haftowania
Na koszulach męskich i kobiecych wyszywano haftem angielskim  używając ściegu dzierganego, wałeczka i atłasku, do wypełnienia środków dużych motywów stosując mereżkę cerowaną.

Natomiast na chuście czepcowej wyszywano łańcuszkiem. Do haftów na płótnie używano fabrycznych nici bawełnianych. Natomiast do haftów na suknie, które dominowały w stroju męskim, stosowano przeważnie nici jedwabne, niekiedy  kordonek zwykle w żywych kolorach, najczęściej żółtym, zielonym, czerwonym, pomarańczowym.

Zaś podstawowe używane ściegi to przede wszystkim  łańcuszek uzupełniany ściegiem  janina i gałązkowym.  W hafcie koralikowym, by go zabezpieczyć przed uszkodzeniami każdy koralik był przytwierdzany do tkaniny oddzielnie. 

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi:

1. dziergany

2. wałeczek

3. atłasek

4. mereżka cerowana

5. łańcuszek

6. janina

7. gałązkowy a/

8. gałązkowy b/

9. koralikowy (tylko, że każdy koralik był przytwierdzany oddzielnie, a nie po kilka jak jest na rysunku)

Jakie części stroju ozdabiano
Hafty umieszczano na widocznych częściach stroju, w miejscach najbardziej widocznych. W kobiecym przystrajały one koszulę, chustę czepcową, niekiedy zapaskę i spódnicę, ponadto gorsety i kaftany.

Wyszycia na płótnie były białe lub różowo-czerwone zdobiły przede wszystkim koszule (na kołnierzyku, przyramkach i przodach) oraz chusty czepcowe.

Natomiast  na czarnych, aksamitnych lub sukiennych gorsetach  i kaftanach występowały hafty koralikowe, w przypadku gorsetów wyeksponowane na  przodach i plecach.

Ubiór męski był też bogato zdobiony. Białe lub różowo-czerwone hafty przyozdabiały koszule (na kołnierzyku, przodach i mankietach).

Wielokolorowe zaś znajdowały się  na kaftanach zwanych waffenroki (szczególne bogate kompozycje umieszczano na narożach ich przodów) oraz spodniach nazywanych błękicie. Na spodniach haft o kształcie sercówki znajdował się na ich przedzie przy przyporach, a ponadto biegł pasami wzdłuż zewnętrznej strony nogawek.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania

1. Rysune z haftu z gorsetu

2. Rysunek haftu z przodu koszuli kobiecej

3. Rysunek haftu z przyramka koszuli kobiecej

Nauka haftu dla początkujących

Warto wiedzieć, że:

błękicie  -  granatowe, sukienne spodnie, o prostym kroju. Nogawki szyto z jednego kawałka tkaniny ze szwami od strony zewnętrznej. Zakładanie umożliwiały znajdujące się na ich przodach dwa rozporki (przypory), a w pasie mocował je wąski pasek przeciągnięty przez tunelik znajdujący się w górnej części spodni i w klapce pomiędzy przyporami. Ozdobione były czerwonymi lampasami i haftem.

przypory - dwa symetryczne rozcięcia na przodach spodni, umożliwiające ich zakładanie.

sercówka -  motywy o wyraźnym kształcie serca  zamkniętym  w dekoracyjnym konturze. Haftowany na sukiennych spodniach, przy przyporach.

waffenroki - granatowy, sukienny kaftan męski z podszyciem z sukna czerwonego, które jednocześnie lamowało jego krawędzie. Długi do kolan, o prostych przodach, plecach do linii pasa jednolitych i dopasowanych, natomiast poniżej szeroki z trzema rozcięciami. Miał on długie, odszyte przy dłoni czerwonym suknem rękawy, a przy szyi kołnierz-stójkę. Zdobiony haftem, mosiężnymi guzikami i chwościkami.

Zobacz też:

Encyklopedia haftu

Haft łowicki ręczny

Haft kujawski

Haft łowicki

Haft biskupiański

Haft kaszubski

Haft łowicki

Nauka haftu

Haft sieradzki

Haft kujawski

Haft kurpiowski

Haft kaszubski

Haft kujawski

Haft kujawski