2014-12-11 Hafty Puszczy Białej

Hafty Puszczy Białej. Hafty, które nazywamy kurpiowskimi z Puszczy Białej, zdobiły stroje noszone na obszarze Puszczy zwanej Białą, leżącej  w północno - wschodniej części Mazowsza. Jeszcze precyzyjniej w zachodniej  jej części w widłach Narwi i Bugu (na wschód i południe od Pułtuska).

Hafty, najbardziej typowe dla tego regionu,  przystrajały wyłącznie stroje kobiece. Zdobiły  tiulowe czepki mężatek i wtedy były zawsze białe oraz koszule, na których  mogły być  białe  (szczególnie na koszulach ślubnych) lub czerwone.

W tym ostatnim przypadku czerwony haft wzbogacały  niekiedy niewielkie podkreślenia w kolorze czarnym. Wyszycia były proste, ściśle związane ze strukturą tiulu lub samodziału lnianego.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

1. Koszula kobieca ozdobiona haftem na kołnierzyku, przyramkach i mankietach

2. Cypek ze skrzydłami, główka gładka, skrzydła pokryte haftem.

3. Haft na cypku szlacheckim,  motywy gwiazd sześcioramiennych, zygzaków i kwiatków.

Motywy haftu
W hafcie na tiulu struktura tkaniny do pewnego stopnia narzucała konieczność stosowania motywów geometrycznych, a przede wszystkim linii łamanej, która dopiero przez częstotliwość załamań sprawiała wrażenie płynnej.

Głównymi motywami tego haftu były: sześcioramienne gwiazdy, zygzaki, wiatraki, kwiatki i gałązki jodłowe. 

W hafcie na koszulach stosowano kilka powtarzających się  elementów, a  podstawowe i najważniejsze występujące często w kilku wersjach i odmianach  to przede wszystkim: różne dziurki dziergane, wiatracki, ziele - zielka, koła i półkola.

Ogólnie przyjętą, generalną zasadą było, że układ motywów na kołnierzu, mankiecie i przyramku tej samej koszuli nie łączyła wspólna zasada kompozycyjna. Wszystkie tworzyły oddzielne całości trzymające się podstawowych kanonów wynikających z ich przeznaczenia.

Na mankietach i przyramkach był zachowany bezwzględnie szeregowy układ zdobienia, natomiast na kołnierzu zawsze była wyraźna  symetryczna budowa ornamentu, a najpiękniejsze ziela, koła i półkola znajdowały się na jego rogach.

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

 1. Haft na mankiecie koszuli kobiecej, motywy wiatraczków i półkola

 2. Haft na przyramku koszuli kobiecej, motywy  ziela i półkola

 3. Haft na cypku ze skrzydłami,  motywy gwiazd sześcioramiennych,   wiatraczków i gałązki jodłowej

 4. Haft na cypku ze skrzydłami, motywy zygzaków i kwiatków.

Sposób haftowania
Na szytych z bawełnianego tiulu czepkach haftowano ściegiem za igłą, używając białej nici  bawełnianej, jej grubość dostosowywano do gęstości tiulu. Nitkę przewlekano przez tiul, ściśle odliczając oczka zgodnie z ich kierunkiem, a więc wzdłuż, wszerz i ukośnie.

Natomiast do haftu, na szytych z samodziału lnianego koszulach stosowano biały i czerwony gur lub inne nici bawełniane.

Przy wykonywaniu haftu posługiwano się następującymi ściegami: atłaskowymi, łańcuszkiem, stebnówką, kurpiowskim i dzierganym -  tego ostatniego używając głównie do obrabiania małych dziureczek.

Ściegiem o najstarszej proweniencji, mającym także znaczenie konstrukcyjne i wytyczającym miejsce dla haftu była, wykonywana zawsze białą nitką stebnówka.   

Fot. Archiwum Elżbieta Piskorz-Branekova

Ściegi:

1. atłaskowy

2. łańcuszek

3. stebnówka

4. dziergany

5. kurpiowski

Jakie części stroju ozdabiano
Na terenie Puszczy Białej były noszone dwa rodzaje czepków cypek ze skrzydłami (o starszej proweniencji) i  cypek szlachecki. W cypku ze skrzydłami haftem pokryta była jego dolna część, opadająca aż na ramiona  (skrzydła).

Natomiast cypek szlachecki był  ozdobiony wyszyciem na prawie całej swej powierzchni. Równie bogato zdobiono koszule kobiece, hafty umieszczano na miejscach najbardziej  widocznych i wyeksponowanych.

Przyozdabiały kołnierzyk, przyramki  i mankiety. 

Wykonywaniem wyszyć na czepkach zajmowały się zawodowe hafciarki, natomiast koszule zwykle zdobiły kobiety samodzielnie. Tylko mniej utalentowane i bogatsze korzystały z usług osób, które sobie  hafciarstwem dorabiały. 

Paletę motywów zdobniczych odtwarzano zawsze z pamięci, komponując wyszycia w trakcie ich wykonywania. Nie zdarza się odnaleźć dwóch  czepków lub koszul o identycznych zdobieniach.

Elżbieta Piskorz-Branekova

Do pobrania:

Rysunek haftu z mankietu koszuli, motywy półkola

Nauka haftu dla początkujących

Warto wiedzieć, że

cypek ze skrzydłami - tiulowy, bogato haftowany czepiec składający się z dwóch części: główki (czapeczki okalającej głowę) i opadających aż na ramiona skrzydeł (obszytych bawełnianą koronką). Na główce czepka, wykończonej przy twarzy ułożonym w zakładki paskiem tiulu, wiązano chustkę, która całkowicie ją przysłaniała. Widoczną była jedynie dolna część czepka czyli skrzydła w całości pokryte haftem.

cypek szlachecki - czepek tiulowy, bogato haftowany składający się z trzech części (romboidalna główka - wykończona ułożonym w zakładki paskiem tiulu i dwa wiązania obszyte bawełnianą koronką), wiązany pod brodą na dużą kokardę.

gur - bawełniane nici fabryczne różnej grubości używane w tkactwie i hafciarstwie.

Zobacz też:

Encyklopedia haftu

Haft łowicki ręczny

Haft kujawski

Haft łowicki

Haft biskupiański

Haft kaszubski

Haft łowicki

Nauka haftu

Haft sieradzki

Haft kujawski

Haft kurpiowski

Haft kaszubski

Haft kujawski

Haft kujawski